„Pomniki Josipa Tito”, czyli monumentalne konstrukcje z betonu i stali w byłej Jugosławii

#17 Pomnik Poległych w Wojnie Narodowowyzwoleńczej (Bravsko, Bośnia i Hercegowina)

Tereny w okolicach miejscowości Bravsko w Bośni były w czasie II wojny światowej częścią Niezależnego Państwa Chorwackiego. Rząd podporządkowany rozkazom z Włoch i Niemiec, prowadził politykę krwawego terroru, opartego na antagonizmach etnicznych w regionie. W roku 1942 zjednoczonej ludności cywilnej i partyzantom, udało się odbić niewielki obszar, na którym utworzyli enklawę Bihać. Jednak niecały rok później ziemie ponownie wróciły pod jarzmo okupantów. Ponik jest poświęconym ofiarom bitew w okolicznych wsiach: Jasenovac, Klenovac, Bunara, Podsrnetica, Bravski Vaganac, Kapljuh i Janjila. 8-metrową konstrukcję wzniesiono w 1972 roku, a zaprojektował ją Mirko Radulovic.

#18 Pomnik Poległych Górników (Kosowska Mitrowica, Kosowo)

Monument postawiono ku pamięci górników pochodzenia serbskiego i albańskiego pracujących w miejscowej kopalni, którzy stanęli do walki z okupantem w czasie II wojny światowej. Pomnik symboliką nawiązuje do bryły kruszcu ustawionej na dwóch pofałdowanych kolumnach, które są alegorią długiej historii górnictwa w tym miejscu – złoża w Mitrowicy są jednymi z najdłużej eksploatowanych w Europie. Ponadto kolumny symbolizują wspólne działanie Serbów i Albańczyków przeciwko okupantowi, pomimo dzielących ich różnic religijnych i etnicznych. Budowla mierzy 19 metrów, a jej obecny stan można określić, jako zaniedbany. Konstrukcję zaprojektował Bogdan Bogdanović. Przedostanie się w okolice pomnika może być obecnie utrudnione ze względu na ciągłe niepokoje w regionie i stacjonowanie wojsk ONZ.

#19 „Odwaga” (Ostra, Serbia)

Pomnik postawiono na cześć poległych partyzantów i weteranów bitwy z 1944 roku, w której wykazali się niezwykłym heroizmem próbując wyzwolić miasto Čačak. Ostatecznie udało się to uczynić dopiero kilka miesięcy później z pomocą Armii Czerwonej. Pierwszy raz publicznie zaprezentowano pomnik w roku 1969, zaprojektowali go Miodrag Živković i Svetislav Licina. Po dwóch latach budowy powstała „wyrastająca” z ziemi betonowa konstrukcja o wysokości 10 metrów, której jedna część jest stylizowana na obraz ludzkich twarzy z wyrazem krzyku. Rzeźba idealnie komponuje się z otaczającym ją krajobrazem i zbudowanym na początku drugiego tysiąclecia kościołem.

#20 „Macedonka” (Veles, Macedonia)

Pomnik upamiętnia żołnierzy partyzantki macedońskiej, którzy polegli w walce z bułgarskimi i niemieckimi faszystami. Ponadto monument jest miejscem spoczynku około 100 bojówkarzy z tego terenu – ich ciała złożono w podziemnej krypcie. W 1942 roku w okolicach Veles powstał duży oddział partyzancki „Pere Toshev” (nazwa pochodzi o nazwiska przedwojennego rewolucyjnego działacza macedońskiego). Wszelkie działania niepodległościowe miejscowej ludności były krwawo tłumione przez okupantów, którym pomagali Bułgarzy. Miasto udało się ostatecznie wyzwolić 9 listopada 1944 roku. Kształt pomnika ma przypominać odwrócone płatki otwartego kwiatu maku, który na tych terenach symbolizuje życie i odrodzenie. Część zapisów stwierdza również, że rzeźba przedstawia rozbity hełm niemieckiego żołnierza. Konstrukcja powstała w 1979 roku i jest wysoka na 10 metrów, a jej szerokość wynosi 15 metrów. Autorami są Ljubomir Denkoviḱ i Savo Sugotin.

#21 Kompleks Pamięci (Kadinjača, Serbia)

Miejsce pamięci partyzantów, którzy zginęli na tych terenach w walce o wyzwolenie z niemieckiej okupacji, głównie w bitwie pod Kadinjača 29 listopada 1941 roku. Do starcia doprowadziła seria zdarzeń, a konsekwencji utworzenie niepodległościowej enklawy „Republiki Užickiej”, które było pierwszym wyzwolonym obszarem w okupowanej Europie. W wyniku przeważających sił nazistów, prawie wszyscy żołnierze z broniącego miasta batalionu, ponieśli śmierć w walce. Budowę kompleksu rozpoczęto w 1952 roku od skromnej rzeźby w kształcie piramidy. Na przestrzeni lat planowano kolejne konstrukcje, aż w 1979 roku oficjalnie otwarto zabytek dla zwiedzających, a odsłonił go sam Josip Tito. Centralnym elementem jest rzeźba seria białych betonowych pylonów zbudowanych wokół oryginalnego pomnika. Jej autorami są Miodrag Zivkovic i Aleksandar Djokic, ale całe miejsce pamięci jest dużo większe i zajmuje teren około 15 ha.

#22 Pomnik Pamięci Batalionu Cankarjev i Drazgose (Drazgose, Słowenia)

Monument upamiętnia ofiary bitwy nad Dražgošem, która rozegrała się w dniach 9-11 stycznia 1942 roku, pomiędzy słoweńskimi partyzantami a niemieckim Wermachtem. W regionie Alp Julijskich naziści zebrali oddział złożony z około 2000 żołnierzy i ruszyli w stronę pobliskich miejscowości, aby dokonać przymusowej deportacji lokalnej ludności. Na przeciwko nich stanęło 200 partyzantów, którzy przez 3 dni w głębokim śniegu i przeszywającym mrozie stawiali silny opór wrogowi, który dysponował oprócz przewagi liczebnej znacznie większą siłą ognia. Konstrukcja jest wysoka na 12 metrów i szeroka na 13 metrów. Stanowi doskonały punkt widokowy, na rozciągającą się poniżej dolinę. Rzeźbę ukończono w 1976 roku, a jej autorami jest trzech projektantów: Boris Kobe, Stojan Batič i Ive Subic.

#23 „Kurhan Niepokonanych” (Prilep, Macedonia)

Rzeźby upamiętniają 800 poległych partyzanckich żołnierzy, którzy walczyli o wyzwolenie Prilep z rąk niemieckich i bułgarskich podczas II wojny światowej. Główna potyczka na tych terenach miała miejsce w sierpniu 1944 roku, gdy śmierć poniosło prawie 700 niepodległościowych bojówkarzy. Warto odnotować, że lokalna ludność bardzo licznie stawiła się do walki z okupantem – z 25000 mieszkańców Prilep nawet 8000 brało czynny udział w działaniach miejscowego ruchu oporu. W 1962 roku pomnik został odsłonięty. Instalacja składa się z trzech głównych elementów: kopca, małego amfiteatru i 8 rzeźb o wysokości od 3 do 5 metrów, które nazywane są „tancerzami”. Autorem projektu marmurowej konstrukcji jest Bogdan Bogdanović.

Zobacz też: NAJDZIWNIEJSZE BUDYNKI Z CZASÓW ZSRR