Jak powstała kolej? – Historia kolei

Pierwsze eksperymenty z koleją sięgają czasów starożytnych, kiedy to wielu drogach publicznych żłobiono specjalne koleiny. Zapewniało to stabilny transport mocno obciążonych pojazdów, które ciągnięte były przez konie. Przez wieki taki rodzaj kolei stosowano m.in. na głównych szlakach komunikacyjnych, czy w kopalniach. W czasach rewolucji przemysłowej wynaleziono lokomotywę parową. Wynalazek ten jest uważany za początek współczesnej kolei. Dziś po szynach kursują nie tylko parowozy i kolej elektryczna, ale rozwija się kolej dużych prędkości i kolej magnetyczna.

Prapoczątki kolei

Uważa się, że już ponad 4000 lat żłobiono specjalne rowki w drogach, które miały usprawnić transport. Na takiej zasadzie działały koleje konne w starożytnej Asyrii ponad 2500 lat temu oraz Rzymie na głównych trasach transportowych. Koleiny można spotkać także w kamieniołomach starożytnego Egiptu i Grecji oraz na drogach rzymskich. Ciekawym przykładem zastosowania transportu szynowego w starożytności jest użytkowana od 600 roku p.n.e. przez ponad sześć i pół wieku – Diolkos – o długość 6-8,5 km, przy pomocy której przemieszczane były statki w poprzek Przesmyku Korynckiego w starożytnej Grecji. Skrót ten pozwolił starożytnym statkom uniknąć długiego i niebezpiecznego okrążenia półwyspu Peloponez.

Kolejnym wynalazkiem było stworzenie drewnianych szyn na przełomie średniowiecza i nowożytności. Pierwsze zapiski dotyczące tego rozwiązania pochodzą z 1515 roku. Drewniane szyny stosowano w kopalniach do ciężkich transportów. Jednak drewno szybko butwiało, a po opadach deszczu było śliskie i nietrudno było o wykolejenia wagonów. Poowstała w latach 1603-1604 w okolicach Nottingham, w Wielkiej Brytanii tzw. Wollaton Wagonway jest powszechnie uznawana za pierwszą na świecie lądową kolej wagonową. Ten stworzony przez Huntingdona Beaumonta i Sir Percivala Willoughby’ego zbudowany z drewnianych szyn szlak o długości nieco ponad 3 km, służył do transportu węgla kamiennego. Wozy lub sanie ciągnęły konie, a wagony toczyły się po drewnianych szynach.

Rewolucja przemysłowa – powstanie lokomotywy parowej

W Wielkiej Brytanii miała miejsce również ewolucja kolei od transportu przemysłowego do środka transportu publicznego z napędem mechanicznym. To tutaj rozpoczęła się rewolucja przemysłowa. W 1803 roku powstała pierwsza kolej konna użytku publicznego do towarów transportu, a w 1807 roku – także do transportu osobowego. Od 1804 roku Richard Trevithick prowadził próby z parowozami. Natomiast w 1812 roku Matthew Murray i John Blenkinsop skonstruowali pierwszą lokomotywę parową, która odniosła sukces nie tylko konstrukcyjny, ale również komercyjny. Była to 2-cylindrowa lokomotywa parowa „The Salamanca” i pracowała w kopalni w Leeds przy wąskotorowej linii Middleton Railway.

W 1825 roku uruchomiona została przez George’a Stephensona pierwsza linia kolei publicznej, która łączyła miasta Stockton i Darlington. Dało to początek intensywnemu rozwojowi transportu kolejowego. Wagony z węglem ciągnięte był przez parowozy, jednak transport pasażerów do 1833 roku odbywał się za pomocą koni. W 1830 roku uruchomiono pierwszą linię trakcji wyłącznie parowej. Połączyła ona Liverpool z Manchesterem. Zaprojektowana i zbudowana przez George’a Stephensona linia odniosła sukces finansowy i wpłynęła na rozwój kolei w Wielkiej Brytanii w latach trzydziestych XIX wieku.

Z Wysp Brytyjskich nowe rozwiązania trafiały na kontynentalną część Europy. Tutaj również rozpoczynano od trakcji konnych – pierwsze takie linie transportu publicznego powstawały od 1827 roku. Warto jednak wspomnieć, że wprowadzenie lokomotyw parowych na kontynencie było opóźnione o około 7 lat w stosunku do Wielkiej Brytanii. Jednak, gdy wprowadzono pierwszą kolei trakcji wyłącznie parowej, szybko następował rozwój kolejnictwa w całej Europie.

Pierwsze tramwaje na świecie

W 1804 roku również w Wielkiej Brytanii powstała pierwsza linia kolejowa, którą określano mianem tramwaju. Swansea and Mumbles Railway służyła do transportu węgla oraz rudy żelaza. Tramwaj pasażerski uruchomiono 3 lata później, a wagoniki ciągnięte były przez konie. Tramwaje elektryczne powstały dopiero kilkadziesiąt lat później. Na pierwszej elektrycznej linii tramwajowej pasażerów przewoził eksperymentalny tramwaj skonstruowany przez Wernera Siemensa, który kursował od 1881 roku w Groß-Lichterfelde, będącym dziś jedną z dzielnic Berlina.

Pierwsza linia kolejowa i tramwajowa w Polsce

Pierwsza linia kolejowa w Polsce (w jej obecnych granicach) łączyła Wrocław z Oławą i została otwarta 22 maja 1842 roku w zaborze pruskim. O godzinie 6:00 lokomotywa lokomotywy parowa i 8 wagonów ruszyło w 42-minutową trasę, zabierając 102 pasażerów. Pierwszego dnia wykonano cztery kursy. Jeszcze w tym samym roku przedłużono ją do Brzegu, a rok później kolej dotarła do Opola. 1843 rok to również początki kolei na Pomorzu – oddano wówczas do użytku linię łączącą Szczecin z Berlinem. Lata 1846–1848 to z kolei budowa połączenia kolejowego ze Szczecina do Poznania.

W międzyczasie w zaborze rosyjskim 15 czerwca 1845 roku oddano do użytku podmiejski odcinek łączący Warszawę z Grodziskiem Mazowieckim, który następnie wydłużono do Skierniewic i Łowicza (1846 rok), oraz do Częstochowy (1847 rok). Był to początek tzw. kolei warszawsko-wiedeńskiej, która łączyła Warszawę z zaborem austriackim i miała następujące przystanki: Warszawa – Pruszków – Grodzisk Mazowiecki – Żyrardów (Ruda Guzowska) – Skierniewice – Koluszki – Piotrków Trybunalski – Radomsko – Częstochowa – Poraj – Myszków – Zawiercie – Łazy – Ząbkowice – Strzemieszyce Południowe – Granica (Maczki).

Na terenach ówczesnego zaboru austriackiego pierwsze linia kolejowa oddana została 13 października 1847. Połączyła ona Kraków z Zagłębiem Górnośląskim oraz z Prusami.

Tramwaje elektryczne na terenie dzisiejszej Polski pojawiły się najpierw we Wrocławiu (1893 rok), w Bielsku i Elblągu (1895), w Bydgoszczy, Gdańsku i Grudziądzu (1896), a następnie Szczecinie i Zgorzelcu (1897). Rok później tramwaje trafiły na Górny Śląsk, do Legnicy, Łodzi (pierwsze w Królestwie Polskim), Poznania, Słubic oraz Wałbrzycha. W 1899 roku tramwaje elektryczne pojawiły się na ulicach Torunia oraz Gorzowa, by w 1901 roku trafić do Krakowa.

Intensywny rozwój kolei

Z biegiem czasu wprowadzano coraz więcej unowocześnień i udogodnień. Bardzo często, już od zarania dziejów kolei stosowano wspomaganie linowe, np. do wciągania wagonów po dużych nachyleniach terenu. Dzięki pracom m.in. wspomnianego Ernsta Wernera von Siemensa, czy Thomasa Alvy Edisona, z końcem XIX wieku zaczęto wprowadzać trakcję elektryczną. Początkowo stosowana była w liniach tramwajowych, sieciach metra (najstarszym metrem świata jest działające od 1890 roku metro w Londynie), czy pociągach podmiejskich. W połowie XX wieku nastąpił intensywny rozwój kolei elektrycznych. Kolejnym krokiem milowym było pojawienie pierwszych kolei dużych prędkości w 1964 roku w Japonii.

Najnowocześniejszym rozwiązaniem są koleje magnetyczne, których rekord prędkości osiągnięty w 2015 roku w Japonii przez pociąg MLX01 wynosi 603 km/h. Współcześnie linie kolejowe, w których stosuje się o różne rozwiązania o różnym stopniu nowoczesności znajdują się na każdym zamieszkałym kontynencie.

Zobacz też:

• Jak powstał telefon? – Wynalazek Bella
• Od traktora do supersamochodu – historia marki Lamborghini
• Jak powstał pierwszy samolot na świece? Historia braci Wright
• Kultowe modele telewizorów – urządzenia, które gromadziły całe rodziny i sąsiadów
• Top 10: najbardziej luksusowe pociągi na świecie


źródła: (1),(2),(3),(4),(5)