Władysław Jagiełło – historia, panowanie, ciekawostki

Wśród najwybitniejszych władców Polski wymienia się Władysława Jagiełłę. Jako Wielki Książę Litewski został mężem pochodzącej w Węgier Jadwigi Andegaweńskiej, dzięki czemu objął tron Królestwa Polskiego i został iure uxoris królem Polski. Władysław Jagiełło zapisał się w dziejach przede wszystkim dzięki zwycięstwu nad Krzyżakami pod Grunwaldem.

Jadwiga Andegaweńska i Władysław II Jagiełło // wikimedia commons

Spis treści

Jogaila – Wielki Książę Litewski

Nie jest znana dokładna data narodzin Władysława Jagiełły. Część historyków jako rok jego urodzenia uznaje 1351, inni – 1361, jeszcze inni – gdzieś pomiędzy. Wiadomo, że Jogaila (tak brzmiało jego nazwisko w ojczystym języku) pochodził z Litwy, był synem Olgierda oraz jego drugiej żony – Julianny, która to była córką księcia twerskiego Aleksandra. Jogaila był wnukiem Giedymina, założyciela dynastii Giedymiowiczów. Sam został założycielem dynastii Jagiellonów.

Jogaila był jednym z 12 synów Olgierda. Ze względu na niewyjaśnioną datę urodzin, mógł być jego drugim, albo szóstym synem. Nie zmienia to faktu, że nie był bezpośrednim kandydatem do sukcesji, jednak Olgierd na swego następcę mianował Jogailę. Tron wielkoksiążęcy w Wilnie objął w 1377 roku po śmierci ojca. Odsunął wówczas od władzy swego stryja – współksięcia Kiejstuta. Zamieszanie powstałe po śmierci Olgierda próbowała wykorzystać armia polsko-węgierska pod przywództwem Ludwika Andegaweńskiego, najeżdżając Litwę w 1377 roku. Również państwo krzyżackie prowadziło działania przeciw Litwie.

Zimą na przełomie lat 1377 i 1378 roku wystąpił przeciwko Jagielle jego starszy przyrodni brat – Andrzej Garbaty. Zbiegł do Moskwy, a następnie ściągnął na Litwę najazd wielkiego księcia moskiewskiego – Dymitra Dońskiego. W 1378 roku Jagiełło zawarł rozejm z Węgrami, a w 1379 roku z Zakonem. W latach 1381-1384 doszło do litewskiej wojny domowej pomiędzy Jagiełłą, a mającym chęć przejęci władzy w państwie – jego kuzynem i synem Kiejstuta – Witoldem. W 1381 roku Jagiełło dostał się do niewoli w Wilnie i stracił na rok panowanie nad krajem, lecz już w 1382 roku podburzył mieszczan i szybko odzyskał władzę.

Uwięzienie Kiejstuta i Witolda przez Jagiełłę – obraz Wojciecha Gersona // wikipedia, domena publiczna

Jagiełło okazał się także sprawnym nie tylko wojownikiem, ale również politykiem. Zawarł sojusz z chanem Złotej Ordy Mamajem, co pozwoliło utrzymać przeciwwagę dla rosnącej w siłę Rusi. Ułożył się z Zakonem oddając im Żmudź. W związku z tym Jagiełło w 1383 roku doprowadził do układu z Dymitrem Dońskim, zabezpieczając tym samym wschodnie rubieże kraju. Dokonał zwrotu w dotąd wrogich relacjach z Polską. W lipcu 1383 roku rozpoczęła się wojna Wielkiego Księstwa Litewskiego z Zakonem Krzyżackim, która potoczyła się idealnie po myśli Jagiełły. Wojska krzyżackie zostały rozbite przez Jagiełłę, a Witold zdecydował się stanąć po jego stronie.

Władysław II Jagiełło – Król Polski

14 sierpnia 1385 roku Jagiełło zawarł unię w Krewie z Polską, w wyniku której zobowiązał się do przyjęcia chrztu oraz chrystianizacji Litwy, a także do poślubienia królowej polskiej – Jadwigi Andegaweńskiej, córki Ludwika Andegaweńskiego, w zamian za co miał objąć tron Polski. Na sejmie walnym w Lublinie 2 lutego 1386 roku wybrano Jagiełłę królem Polski. 15 lutego 1386 roku Jagiełło przyjął uroczyście chrzest oraz imię Władysław. Wybór imienia przyszłego króla nie był przypadkowy. Św. Władysław to król węgierski z XI wieku, który był czczony na Węgrzech, rządzonych przez Andegawenów oraz w Polsce przez Piastów, w tym królów Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego. 18 lutego 1386 Władysław II Jagiełło ożenił się z Jadwigą, a 4 marca tegoż roku został koronowany na króla Polski.

Akt Unii w Krewie z 14 sierpnia 1385 roku // fot. wikipedia, domena publiczna

Unia personalna przyniosła korzyści obydwu państwom. Polsce ułatwiło to handlową ekspansję na wschód, natomiast Litwa zyskała ochronę i wsparcie w razie najazdu krzyżackiego. W 1387 roku Władysław II Jagiełło ufundował w Wilnie katedrę śś. Stanisława i Władysława, tym samym powstało pierwsze biskupstwo na terytorium Litwy. Namiestnikiem Jagiełły na Litwie został jego brat – Skirgiełło.

W latach 1388-1390 dochodziło do najazdów Krzyżaków na ziemie litewskie, które zostały skutecznie odpierane. W latach 1389-1392 miała miejsce kolejna litewska wojna domowa z Witoldem. Ostatecznie w 1392 roku Witold otrzymał dożywotni tytuł namiestnika Państwa Litewskiego, pod warunkiem zachowania unii polsko-litewskiej. W kolejnych latach Władysław II Jagiełło bardzo dobrze odnajdywał się w rozgrywkach politycznych pomiędzy Koroną i Litwą, a Węgrami, Zakonem Krzyżackim i Niemcami, choć w międzyczasie Witold cały czas dążył do separacji Litwy. 17 lipca 1399 roku zmarła Jadwiga, co pogłębiło i tak już skomplikowaną sytuację Korony i Litwy.

Mapa Polski za panowania Władysława II Jagiełły (1386 – 1434) // wikipedia

26 lipca 1400 roku Władysław Jagiełło ufundował odnowiony uniwersytet w Krakowie, który na jego cześć nazwany został później Uniwersytetem Jagiellońskim. W 1401 roku władzę na Litwie oddał swojemu stryjecznemu bratu – księciu Witoldowi. Sam zachował tytuł Najwyższego Księcia Litwy – supremus dux Lituaniae. W latach 1409-1411 prowadził wielką wojnę z Zakonem Krzyżackim. 15 lipca 1410 roku dowodził zwycięskimi wojskami polsko-litewskimi w bitwie pod Grunwaldem, gdzie śmierć poniósł Ulrich von Jungingen. Dzięki pokojom toruńskim i melneńskim uregulował stosunki Korony i Litwy z Zakonem Krzyżackim. Po zakończeniu wojny z Krzyżakami prowadził trudną, lecz skuteczną politykę zagraniczną i wewnętrzną. Wywalczył sukcesję tronu polskiego dla syna Władysława.

Fragment obrazu „Bitwa pod Grunwaldem” Jana Matejki // domena publiczna

Kres panowania Jagiełły był dość zaskakujący. Jan Długosz pisał, iż Jagiełło ze swoją świtą w drodze na Ruś zatrzymał się w Medyce, gdzie przeziębił się słuchając śpiewu słowików. Chory, 80-letni wówczas król dotarł do Gródka, gdzie kilka tygodniu później (1 czerwca 1434 roku) zmarł. Został pochowany na Wawelu niemal u boku swojej pierwszej żony Jadwigi Andegaweńskiej.

nagrobek Władysława II Jagiełły na Wawelu

fragment nagrobka Władysława II Jagiełły znajdujący się na Wawelu //

Władysław II Jagiełło – ciekawostki

1) Cztery żony Jagiełły
Władysław II Jagiełło został królem Polski iure uxoris, co oznaczało, że objął władzę na terytorium Polski dzięki małżeństwu z Jadwigą i oficjalnie był władcą równoprawnym ze swą małżonką. Mimo różnic między wykształconą Jadwigą a „dzikim” Jagiełłą ich małżeństwo uważa się za udane. Obydwoje byli dobrymi strategami i równorzędnie brali udział w zarządzaniu krajem.

Po śmierci Jadwigi Jagiełło żenił się trzykrotnie. Kolejnymi jego żonami były: Anna Cylejska, Elżbieta Granowska i Zofia Holszańska. Pierwszy jego męski potomek – Władysław – przyszedł na świat dopiero, gdy Jagiełło miał już ponad sześćdziesiąt lat. Wzbudziło to wątpliwości co do wierności królowej Zofii oraz prawdziwego rodowodu następcy tronu.

2) Jagiełło był śpiochem
Przynajmniej tak wynika z opisów Jana Długosza, który o Jagielle pisał: „Sypiać i wczasować się lubił aż do południa, toteż mszy świętej rzadko o właściwym czasie słuchał”

3) Kochał polowania
Dla wychowanego na Litwie Władysława Jagiełły polowania stanowiły przyjemność i odpoczynek po trudach, związanych z rządami państwem. Potwierdzają to liczne kroniki (m.in Długosza), z których dowiadujemy się, że Król Władysław polował w puszczy chełmskiej, w lasach węgierskich i litewskich, oraz w Białowieży (gdzie Jagiełło podczas pościgu za niedźwiedziem złamał nogę). Długosz pisał, że Jagiełło „słynął[…] zręcznością tak w myśliwskich gonitwach, jak i sprawowaniu rządów”. Jagiełło polował m.in. na żubry i tury. Władysław planował wszystkie wyprawy tak, by po drodze znalazł się czas na wypad do lasu. Zamiłowanie Jagiełły do polowań uwiecznione zostało również na jego grobowcu na Wawelu, na którym artysta wyrzeźbił ptaka i dwa psy myśliwskie.

4) A mimo to był zwolennikiem ochrony przyrody
W 1417 roku król Władysław Jagiełło zakazał wycinania cisów w Polsce. W 1420 roku w Krakowie z rozkazu króla Jagiełły weszła również w życie ustawa, która wprowadzała okres ochronny na zwierzynę łowną trwający od 23 kwietnia do końca żniw.

5) Uwielbiał gruszki ser, ale nie przepadał za jabłkami
Według kronikarzy Jagiełło uwielbiał gruszki, za to nie cierpiał jabłek, których zapach go drażnił. Król uwielbiał ser, o czym wspominał Długosz, który opisał wizytę Jagiełły u Zygmunta Luksemburskiego w 1412 roku, „z łakomstwa zjadł bawolego sera, świeżo sporządzonego, a przed strawieniem tak ciężkiego pokarmu wszedł do łaźni, potem zaś dla otrzeźwienia sił dwie godziny blisko kąpał się w Dunaju”. Z rachunków królewskiej kuchni wiadomo, że na królewskim stole pojawiały się kaczki, barany, kapłony, czy pieczone prosięta faszerowane kaszą i podrobami z dodatkiem rodzynek i migdałów.

6) Był czyściochem (jak na tamte czasy)
Stefan M. Kuczyński, który był biografem Jagieły pisał, iż ten „czystością osobistą górował nad całym swym otoczeniem”. Długosz z kolei odnotował, że „łaźni zazwyczaj co trzeci dzień, a niekiedy częściej używał”. Według kronik król Władysław codziennie się też golił, miał przy sobie „brzytwę, nożyczki, szczotki i grzebień z kości słoniowej” oraz używał lnianych chusteczek do nosa.

7) Władysław Jagiełło był abstynentem
Król Polski przez całe życie stronił od alkoholu. Długosz pisał, że Władysław Jagiełło był „zawsze trzeźwy, wina ani piwa nie pijał”. Jagiełło gasił pragnienie wodą źródlaną, która „nie mąciła umysłu”, a także miała tę cechę, że łatwo było sprawdzić, czy nie została zatruta. Król Władysław lubił również świeże lub kwaśne mleko, a wino rozcieńczone z wodą pił bardzo rzadko. Być może spowodowane było to faktem, że dwóch braci Jagiełły (Iwan Skirgiełło i Aleksander Wigunt) zostało otrutych, podobnie jak kilku innych członków rodziny króla.

7) Był bardzo podejrzliwy
Prawdopodobnie właśnie z tego powodu Władysław był również bardzo podejrzliwy. Jan Długosz zarzucał Jagielle inne „dziwne zwyczaje”. Nie pozwalał on m.in, by noże, czy naczynia podwał mu ktokolwiek poza ściśle wyznaczoną osobą. Ponadto nie lubił, gdy ktoś choćby dotknął niektórych jego rzeczy: „w rzeczach nie chciał mieć nic wspólnego z drugimi. Przeto nie lubił, ażeby kto tknął się jego szaty, łóżka, krzesła, konia, chustki, kielicha i innych podobnych rzeczy, których używał” pisał Długosz.

8) W 1419 roku został trafiony piorunem
W 1419 roku, gdy orszak królewski wracał z Wielkopolski do Krakowa napotkał burzę. Powóz, w którym jechał król Władysław Jagiełło został trafiony piorunem. W wyniku tego wydarzenia śmierć poniosły cztery konie i dwóch dworzan, sam król zaś częściowo stracił słuch, a jego ubranie miało podobno „śmierdzieć siarką”.

9) Uwielbiał przesiadywać w toalecie
W innym dziele Jana Długosza pt. „Roczniki czyli kroniki słynnego Królestwa Polskiego” możemy przeczytać, że Jagiełło (…) Wstawszy z łóżka szedł prosto do wychodku, gdzie długo wysiadując, wiele czynności układał lub załatwiał, a nigdy nie był przystępniejszym i łatwiejszym jak wtedy. Przeto wszyscy korzystali zwykle z tej pory dla wyjednania sobie tego, co im było pożądane.

10) Jagiełło w literaturze, filmie i sztuce
Władysław Jagiełło znalazł swoje miejsce w literaturze, kinematografii i sztuce. Był bohaterem m.in. takich powieści jak: „Semko” i „Matka królów” Józefa Ignacego Kraszewskiego, „Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza, czy „Gdy Jagiełło szedł na Niemce” Włodzimierza Trąmpczyńskiego. Przestawiony był także w ekranizacji „Krzyżaków” i zagrany przez Emila Karewicza, w filmie „Królewskie sny” w postać Jagiełły wcielił się Grzegorz Warchoł, a w serialu „Korona królów” postać Jagiełły odegrał Wasyl Wasyłyk.