Szlak Orlich Gniazd – piękne zamki wtopione w jurajskie skały

Szlak Orlich Gniazd to urokliwa trasa, którą pokochają miłośnicy przyrody oraz historii. Prowadzi przez malownicze zamki, warownie i ruiny na wapiennych wzgórzach Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Kraina ta obfituje w piękne doliny, skały i jaskinie wyrzeźbione w wapieniu w okresie jury. Wapień był również budulcem, z którego wznoszono mury fortyfikacji. Orle Gniazda, czyli system średniowiecznych zamków powstał z polecenia króla Kazimierza Wielkiego, który chciał chronić Kraków na wypadek ataku czeskich wojsk od strony Górnego Śląska. Dziś Szlak Orlich Gniazd jest z pewnością jedną z najciekawszych tras w Polsce, którą można zwiedzić pieszo, rowerem lub samochodem.

Zamek Królewski na Wawelu w Krakowie

Wędrówka Szlakiem Orlich Gniazd zaczyna się od najważniejszego zamku, czyli Wawelu w Krakowie, który na przestrzeni wieków był siedzibą królów Polski – począwszy od czasów Bolesława Chrobrego, aż do przeniesienia stolicy do Warszawy w 1596 r. Jego baszty, bramy, wieże, basteje i fortyfikacje powstawały od gotyku, przez renesans, a ostatnie zabudowania forteczne powstały w czasie zaboru austriackiego, kiedy to Wawel pełnił rolę koszar wojskowych.

Zamek rycerski w Korzkwi

W podkrakowskiej wsi Korzkiew znajduje się urokliwy zespół zamkowy pochodzący z XIV wieku, który jest naszym kolejnym przystankiem na Szlaku Orlich Gniazd. Zamek w XIX wieku popadł w ruinę. Na szczęście architekt Jerzy Donimirski, który jest właścicielem obiektu od 1997 roku podjął się jego odnowienia i odbudowania.

Oddalony o zaledwie 13 km od Krakowskiego Rynku zamek był niegdyś miejscem licznych biesiad i turniejów rycerskich – dziś znajduje się tu hotel z salami konferencyjnymi oraz możliwością organizacji wesel.

Ruiny zamku królewskiego w Ojcowie

Zamek w Ojcowie został wzniesiony w XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego. Legenda mówi, że nazwa tego miejsca pierwotnie brzmiała Ociec, a król nadał ją na cześć swojego ojca – Władysława Łokietka, który chronił się w okolicznych jaskiniach.

Pod koniec XVI wieku zamek zaczął popadać w ruinę, jednak kolejnym właścicielom udało się go wyremontować. W 1802 roku zamek został opuszczony i po raz kolejny zaczął niszczeć. XIX wiek to nowi właściciele i nowe plany odbudowy, które nie zostały jednak do końca zrealizowane.

Zamek królewski w Pieskowej Skale

W Pieskowej Skale znajduje się zamek z XIV wieku pierwotnie gotycki, a później przebudowany w stylu renesansowym. Swój obecny wygląd zamek zawdzięcza żyjącemu pod koniec XVI wieku Stanisławowi Szafrańcowi, który był bratankiem sekretarza króla Zygmunta Starego (a następnie mężem jego córki Reginy) – Hieronima Szafrańca. Zamek uległ zniszczeniu podczas potopu szwedzkiego, lecz został odbudowany.

Na przestrzeni kolejnych wieków Pieskowa Skała zmieniała właścicieli. W 1850 roku na zamku wybuchł poważny pożar, a 13 lat później w trakcie powstania styczniowego budowla ucierpiała na skutek ostrzału artylerii. Przed ostatecznym zniszczeniem zamek w Pieskowej Skale uratowała Spółka Akcyjna, która urządziła tu ekskluzywny pensjonat działający w latach 1903-1939. Po II wojnie światowej zamek został znacjonalizowany i odrestaurowany.

Ruiny zamku w Rabsztynie

Na Wzgórzu Rabsztyńskim za panowania Władysława Łokietka w XIII wieku powstał zamek drewniany, a już w następnym wieku Kazimierz Wielki uczynił z niego zamek murowany. Fani serialu „Korona Królów” z pewnością będą zainteresowani faktem, iż Król Ludwik Węgierski przekazał zamek księciu Władysławowi Opolczykowi, a Król Władysław Jagiełło przekazał go we władanie Spytkowi Melsztyńskiemu.

Zamek w Rabsztynie znacznie ucierpiał w trakcie potopu szwedzkiego – wycofujące się w 1657 roku wojska szwedzkie splądrowały i zniszczyły budowlę, która nigdy nie została odbudowana. Część obiektów zamkowych używano jeszcze do początku XIX wieku, potem zamek został opuszczony. Druga połowa XIX wieku to kolejne zniszczenia – tym razem poszukiwacze skarbów wysadzili jedyną zachowaną część zamku – basztę oraz mury zamku dolnego.

W 2009 roku oddano do użytku zrekonstruowaną wieżę strażniczą i bramę główną. Każdego roku na zamku odbywają się turnieje rycerskie.

Ruiny zamku Tenczyn w Rudnie

W Rudnie nieopodal Krakowa znajdują się dobrze zachowane ruiny zamku Tenczyn. Pierwszy drewniany zamek powstał w XIV wieku na Górze Zamkowej, będącej dawnym stożkiem wulkanicznym. Król Władysław Jagiełło więził tu niektórych ważniejszych jeńców krzyżackich, wziętych do niewoli w czasie bitwy pod Grunwaldem.

Na początku XXI w. zamek popadał w coraz większą ruinę. Na szczęście w 2010 roku gminie udało się pozyskać środki na zabezpieczanie ruin. Od 2016 roku ruiny zamku w Tenczynie są ponownie otwarte dla zwiedzających. Na zamku prężnie działa stowarzyszenie Ratuj Tenczyn, które w 2019 roku przeprowadziło 12 pokazów Średniowiecznej Grupy Rekonstrukcyjnej Zamku Tenczyn. Zamek w Tęczynie był uczestnikiem inicjatyw takich jak „Jarmark Świętojański”, „Święto Kamieni” czy „Noc Kupały na Zamku i nad Stawem”.

Ruiny zamku biskupów krakowskich Lipowiec w Babicach

Zamek biskupów krakowskich Lipowiec powstawał na przełomie wieków XIII i XIV. Ta gotycka twierdza była wielokrotnie przebudowywana. Podobnie jak wiele innych zamków znajdujących się na Szlaku Orlich Gniazd została zniszczona podczas potopu szwedzkiego.

W XV wieku zamek zaczął pełnić również funkcję więzienia dla duchownym oraz innowierców i właśnie z tą funkcją zamku związane są dwie legendy. Pierwsza z nich dotyczy uwięzionego Franciszka Stankara w 1550 r. i jego ucieczki z Lipowca. Legenda głosi, że pomogła mu zakochana w nim, córka dozorcy więzienia, która dostarczyła mu sznury. Stankar miał wykorzystać liny i uciec przez okno. Inna legenda związana z zamkiem Lipowiec wspomina o karecie, która nocą zajeżdża na dziedziniec. Z karety wysiada dostojnik kościelny i udaje się do środka. Chwilę potem oprawcy przyciągają na dziedziniec skutego łańcuchami mnicha, następnie kat przygotowuje się do ścięcia go, lecz w momencie gdy podnosi miecz wraz z uderzeniem pioruna wszystko znika.

Ruiny zamku w Bydlinie

Zamek w Bydlinie powstał w XIV wieku, a jego budowa rozpoczęła się od wzniesienia wieży obronnej. Przez pewien czas pełnił także funkcję religijną. Pod koniec XVIII w. zamek został stopniowo opuszczony i podupadał. Ruiny zamku w Bydlinie mają kształt prostokąta o długości 24 m i szerokości 11 m. Zachowały się jedynie resztki murów i fosy.

Ruiny zamku Pilcza w Smoleniu

Jesteśmy już w połowie trasy przez którą wiedzie Szlak Orlich Gniazd i przenosimy się do wsi Smoleń, gdzie w XIV powstał zamek, którego historia sięgać może nawet jeszcze odleglejszych czasów. Został on zdewastowany podczas potopu szwedzkiego. W maju 2016 roku zamek Pilcza został ponownie udostępniony dla zwiedzających po kilkuletniej, gruntownej renowacji.

Ruiny zamku w Pilicy

Otoczony fortyfikacjami bastionowymi, barokowy pałac w Pilicy pochodzi z wieku XVII. Wokół zamku położony jest 10-cio hektarowy park z liczną roślinnością, który uznano za pomnik przyrody. W parku znajduje się klasycystyczna studnia oraz lipa królowej Elżbiety (pani na wspomnianym zamku w Smoleniu, żony Władysława Jagiełły), która ma 26 metrów wysokości i 7 metrów w obwodzie.

Ruiny zamku Ogrodzieniec

Zamek w Ogrodzieńcu należy do najbardziej okazałych na Szlaku Orlich Gniazd. Położony na najwyższym wzniesieniu Jury Krakowsko-Częstochowskiej (Górze Zamkowej 515,5 m n.p.m.), zamek powstawał na przełomie wieków XIV i XV. Budowla została zniszczona przez Szwedów w XVII wieku.

Na zamku Ogrodzieniec kręcono między innymi sceny do serialu „Janosik”, „Zemsty” w reżyserii Andrzeja Wajdy, oraz serialu „Wiedźmin” (Bitwa pod Sodden) produkowanego przez Netflix.

Legenda głosi, że nocami pojawia się tutaj Czarny Pies z Ogrodzieńca, który biega po murach, oraz wokół ruin zamku i ciągnie za sobą ciężki łańcuch. Zjawa ta ma być ponoć duszą kasztelana krakowskiego Stanisława Warszyckiego i chroni pozostawiony przez niego skarb.

Ruiny zamku Bąkowiec w Morsku

Na wzgórzu w Morsku znajdują się pozostałości zamku rycerskiego z XIV wieku, który powstał jako budowla drewniana na skale zwanej Tygrys. Ze względu na swoje położenie i silne fortyfikacje zamek Bąkowiec był praktycznie nie do zdobycia przy wykorzystaniu średniowiecznych technik oblężniczych.

Zamek Bąkowiec ma 2 legendy. Pierwsza z nich mówi o bogatym rycerzu, który ukrył w zamku swój majątek, następnie wyruszył na wojnę i nigdy nie wrócił. Druga legenda opowiada o rycerzu, który uwięził córkę w zamkowych lochach, po tym, gdy ta zakochała się w ubogim chłopaku. Gdy dziewczyna zmarła z głodu młodzieniec postanowił się zemścić. Zebrał ludzi pod skałą zwaną Okiennikiem Wielkim i nękał mieszkańców zamku i okolic zbójeckimi napadami. Jeden z ataków na zamek miał miejsce podczas burzy, a napastnikom miały pomóc pioruny, które zaczęły uderzać w zamek, niszcząc całą zabudowę i zabijając obrońców. Przeżył jedynie rycerz, którego wywleczono z ruin i powieszono. Od tego czasu podczas burz na zamku ma pojawiać się postać wisielca, a z miejsca gdzie znajdowały się lochy słychać płacz uwięzionej dziewczyny…

Zamek królewski w Bobolicach

Gotycki zamek w Bobolicach powstał w XIV wieku. W XVII wieku został zniszczony przez Szwedów. W XXI wieku został odbudowany przez obecnych właścicieli zamku, rodzinę Laseckich. Zamek odbudowana w kształcie przybliżonym do wyglądu zamku w XVI w. Udało się to pomimo braku jakichkolwiek szkiców, rysunków, czy planów zamku – jego kształt odtworzono na podstawie zachowanych ruin oraz wiedzy historyków i archeologów. W pracach wykorzystano wyłącznie tradycyjne materiały. Zamek pojawia się regularnie w serialu „Korona Królów” jako Wawel.

Z zamkiem w Bobolicach również związane są 2 legendy. Pierwsza z nich mówi o przedstawicielu XV-wiecznej rodziny Krezów, który porwał i więził tu swoją bratanicę. Podobno do dziś pojawia się ona na zamku jako biała dama. Druga z legend o zamku w Bobolicach dotyczy braci bliźniaków. Pierwszy z nich był właścicielem zamku, a drugi zarządzał oddalonym o 1200 metrów zamkiem w Mirowie. Legenda głosi, że bracia wykopali tunel między swoimi zamkami, aby częściej rozmawiać bez udziału świadków. Pewnego dnia weszli oni w posiadanie wielkiego skarbu, który ukryli w tunelu. Dodatkowo skarb chroniła odrażająca czarownica. Przyjaźń braci została wystawiona na próbę, gdy jeden z nich poznał piękną dziewczynę. Po pewnym czasie zaczął on podejrzewać brata o podkochiwanie się w kobiecie i postanowił zamknąć ją w podziemiach razem ze skarbem. Pewnej nocy, gdy czarownica udała się na sabat odbywający sie na Łysej Górze, nakrył parę kochanków w skarbcu. Rozzłoszczony zabił brata, a a dziewczynę zamurował w lochach. Do dziś ma ona straszyć na zamkowej baszcie.

Ruiny zamku w Mirowie

Po zamku w Mirowie pozostały ruiny. Powstał jako obronny zamek rycerski za panowania Kazimierza Wielkiego, a zniszczony został podczas potopu szwedzkiego. Mimo, iż właściciele próbowali odbudowywać zamek, ten z biegiem lat popadał w ruinę i został opuszczony w 1787 r. Warownia stała się źródłem kamieni dla okolicznych mieszkańców, co dodatkowo przyśpieszyło proces jej niszczenia.

Zwiedzanie wnętrza zamku nie jest możliwe, ze względu na zagrożenie. Docelowo jednak zamek w Mirowie ma zostać udostępniony dla turystów, gdyż planowana jest częściowa rekonstrukcja zawalonych ścian.

Ruiny zamku królewskiego w Olsztynie

W Olsztynie koło Częstochowy znajdują się okazałe ruiny zamku rycerskiego. To jedna z najstarszych warowni Orlich Gniazd, pochodząca z XIII wieku. Zamek został zrujnowany przez wojska Szwedzkie w 1655 roku. Początkowo planowano jego odbudowę, jednak ostatecznie jej zaniechano ze względu na wysokie koszty.

Podczas budowy kościoła parafialnego w latach 1722-26 rozebrano duże fragmenty dolnych partii zamku, a w XIX wieku okoliczni chłopi stopniowo rozbierali zamek, pozyskując w ten sposób materiał budowlany. Z dawnego zamku zachowały się mury części mieszkalnej, wieże, fragmenty murów budynków gospodarczych oraz część piwnic. Ruiny zamku udostępnione są do zwiedzania.

Ruiny zamku biskupów krakowskich w Siewierzu

Bardzo dobrze zachowane są ruiny zamku biskupów krakowskich w Siewierzu. Zamek ten pochodzi z XIII wieku i był wielokrotnie przebudowywany. Ostatni właściciel opuścił twierdzę w 1790 roku i od tego czasu popada ona w ruinę. Lata 50 i 70 XX wieku to z kolei prowadzone z przerwami prace kon­ser­wa­cyj­no-re­mon­to­we, które miały na celu zabezpieczenie zamku. Wznowiono je w 1999 roku.

Zwiedzanie zamku w Siewierzu i wejście na wieżę widokową jest bezpłatne. Dla zorganizowanych grup wycieczkowych uruchamiany jest most zwodzony. Na zamku znajduje się ponadto odrestaurowana piwnica ze stałą ekspozycją archeologiczną oraz inne atrakcje na dziedzińcu.

W 2018 roku gmina Siewierz otrzymała ponad 2,5 miliona złotych dofinansowania na konserwację i restaurację zamku. Zakończenie prac planowane jest na 2021 rok.

Zamek królewski w Będzinie

Na Górze Zamkowej w Będzinie pierwsze fortyfikacje plemienia Wiślan powstały prawdopodobnie już w IX wieku. Budowa zamku królewskiego trwała na przełomie wieków XIII i XIV. Obecny wygląd to wynik neogotyckiej przebudowy w 1834 roku oraz prac rekonstrukcyjnych, które przeprowadzono w latach 1952-56.

Na zamku od 1956 roku funkcjonuje jeden z dwóch oddziałów Muzeum Zagłębia w Będzinie. Ekspozycja stała obejmuje dawną broń oraz eksponaty dotyczące historii miasta od początków jego istnienia do XX wieku. Zamek w Będzinie to już przedostatni przystanek na Szlaku Orlich Gniazd.

Fortyfikacje klasztorne na Jasnej Górze w Częstochowie

Jasna Góra w Częstochowie to miejsce kultu religijnego – mieści się tutaj Sanktuarium i Klasztor Paulinów z Cudownym Obrazem Matki Bożej. Jednak sanktuarium to posiada także fortyfikacje, które odegrały kluczową rolę w historii Polski – zatrzymały potop szwedzki.

Decyzję o ufortyfikowaniu Sanktuarium podjął w 1620 roku król Zygmunt III Waza. Całość ukończono 28 lat później. Dzięki temu wzgórza nie udało się zdobyć ani podczas potopu Szwedzkiego w 1655 roku (naprzeciw 4000 żołnierzy i 36 dział stanęło około 160 żołnierzy załogi, niespełna 100 zakonników oraz kilka osób spośród szlachty), ani podczas II najazdu szwedzkiego (10-tysięczna armia Szwedzka stała pod murami Sanktuarium od połowy do końca sierpnia 1702), jak również w latach 1705 i 1709 roku.

Zobacz też:

• Podziemia z okresu II wojny światowej w Polsce – tajemnicze miejsca
• Najpiękniejsze zamki i pałace w Europie
• Zamość i okolice, czyli co warto zobaczyć na Roztoczu
• Frane Selak – niesamowita historia człowieka, który “oszukał śmierć” 7 razy
• Epokowe wynalazki, które wymyślili Polacy