10 najsłynniejszych szpiegów w historii

Skuteczny szpieg – tajny agent – to taki, którego imienia, nazwiska, ani nawet pseudonimu nikt nie zna. Nikt także nie wie dla jakiego wywiadu pracuje. Jednak historia zna wielu agentów, którzy z różnych przyczyn przestali być tajni, mało tego zostali sławni. Oto lista 10 najsłynniejszych szpiegów w historii. I nie chodzi tu o Jamesa Bonda, czy Hansa Klossa – choć niektórzy z nich mogli być inspiracją dla tych bohaterów filmowych.

Richard Sorge

Richard Sorge był niemieckim komunistą, który w latach 20. XX wieku został szefem sowieckiego wywiadu wojskowego w Chinach. W latach 30. XX weku pod przykryciem niemieckiego dziennikarza oraz lojalnego członka NSDAP był szefem siatki szpiegowskiej w Japonii. Zdobył zaufanie ważnych urzędników japońskich i niemieckiego ambasadora. Dzięki temu uzyskał informację o niemal dokładnej dacie hitlerowskiego ataku na Związek Radziecki, lecz co ciekawe – Stalin nie dał temu wiary. Richard Sorge dowiedział się również o tym, że Japonia nie zaatakuje ZSRR, lecz Azję Południowo-Wschodnią – w tą informacją Stalin już uwierzył. Efektem tego było wycofanie dywizji syberyjskich z Dalekiego Wschodu, które później uratowały Moskwę przed zdobyciem przez Wehrmacht. Richard Sorge aresztowany został w 1941 roku, a następnie – 7 listopada 1944 roku (w rocznicę rewolucji bolszewickiej) – stracony przez Japończyków.

Harold Kim Philby

Harold Kim Philby to jeden z najsłynniejszych podwójnych agentów w historii – był oficerem brytyjskiego wywiadu, a jednocześnie najsłynniejszym sowieckim szpiegiem na Zachodzie podczas zimnej wojny. Podczas II wojny światowej trafił do brytyjskiego wywiadu MI – 6. Został tam szefem sekcji osłaniającej tajne służby Wielkiej Brytanii. Przez sowiecki wywiad zwerbowany został w latach 30. XX wieku. Część historyków wiąże jego postać ze śmiercią gen. Władysława Sikorskiego w 1943 roku – przebywał wówczas w Giblartarze. Harold Kim Philby demaskował dla ZSRR brytyjskich szpiegów w Europie Wschodniej, w tym w Polsce. Z końcem lat 40. XX wieku udaremniał operacje szpiegowskie Zachodu w krajach komunistycznych. W 1963 roku zbiegł do ZSRR, tam został generałem KGB. Philby zmarł w 1988 roku.

Günther Guillaume

Günther Guillaume nazywany był „królem STASI”. Władze NRD wysłały go w latach 50. XX wieku do RFN. W Niemczech zachodnich zdobył zaufanie Willego Brandta – ówczesnego burmistrza Berlina Zachodniego, a następnie kanclerza RFN – został jego sekretarzem. W 1974 roku Günthera Guillaume zdemaskowano. To z kolei doprowadziło do tego, że Brandt ustąpił z funkcji kanclerza. Guillaume skazano na 13 lat więzienia, jednak w 1981 roku został wymieniony za kilku schwytanych agentów zachodnioniemieckich. Zmarł w 1995 roku.

Ryszard Kukliński

Najsłynniejszym z polskich szpiegów był bez wątpienia Ryszard Kukliński. Pracował jako płk Sztabu Generalnego LWP, lecz na początku lat 70. nawiązał współpracę z CIA, którym przekazał około 35 000 stron tajnych dokumentów dotyczących Układu Warszawskiego i plany wprowadzenia w PRL stanu wojennego. W listopadzie 1981 roku w obliczu zagrożenia zdemaskowaniem, Kukliński został potajemnie ewakuowany z kraju. W 1984 roku sąd PRL skazał go zaocznie na śmierć za zdradę i dezercję. Śledztwo wobec najsłynniejszego polskiego szpiega w historii zostało umorzone w 1997 roku. Szpiegował, jak mówił z pobudek antykomunistycznych i w poczuciu zagrożenia, że w przypadku wojny Polska padnie ofiarą ataku jądrowego. Ryszard Kukliński zmarł w USA, a pochowano go na cmentarzu na Powązkach.

Marian Zacharski

Po przeciwnej stronie żelaznej kurtyny stanął Marian Zacharski. Był on agentem wywiadu PRL, który wykradł tajemnice przemysłu zbrojeniowego USA, w tym te dotyczące systemów Patriot – trafiły one finalnie do ZSRR. W 1981 roku został za to skazany w USA na dożywocie. W 1985 roku wymieniono go na 25 zdemaskowanych szpiegów z obozu NATO.

W kolejnych latach Zacharski podjął pracę w firmie Pewex, jednocześnie będąc oficerem wywiadu na etacie zewnętrznym. Po zmianach ustrojowych w Polsce został oficerem Urzędu Ochrony Państwa. W 1996 roku został zmuszony do napisania podania o zwolnienie, prawdopodobnie dlatego, że dotarł do informacji, z których wynikała możliwość pracy agenturalnej ówczesnego premiera RP Józefa Oleksego (kryptonim „Olin”) na rzecz ZSRR i Rosji. Zacharski wyjechał z Polski i do dziś mieszka na emigracji. W międzyczasie napisał dwuczęściową biografię „Nazywam się Zacharski. Marian Zacharski” oraz „Rosyjska Ruletka”.

Mata Hari (Margaretha Geertruda Zelle)

Najsłynniejszym „agentem w spódnicy” (a często bez niej) była Margaretha Geertruda Zelle – pseudonim Mata Hari. Była ona holenderską tancerką, która pracowała w Paryżu. W 1907 roku nawiązała kontakt z niemieckim wywiadem. W czasie I wojny światowej przekazywała Niemcom wojskowe sekrety aliantów, które zdobywała od wysoko postawionych oficerów – jej kochanków. W 1917 roku została zdemaskowana i skazana na śmierć przez Francuzów, mimo iż w jej obronie stanęli jej kochankowie z ambasadorem Francji w Madrycie oraz wysoko postawionym urzędnikiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych na czele. 15 października 1917 roku Mata Hari została rozstrzelana w strzelnicy koszarów w Vincennes przez 12-osobowy pluton. Podobno odmówiła założenia opaski na oczy.

Aldrich Ames

Aldrich Ames był analitykiem Centralnej Agencji Wywiadowczej (CIA), który ujawnił Rosjanom ponad sto tajnych operacji. Ponadto wydał im ponad 30 osób – współpracowników CIA i innych zachodnich agencji wywiadowczych. 10 spośród tych osób zostało skazanych na karę śmierci i rozstrzelanych. W 1994 roku został aresztowany za szpiegostwo na rzecz ZSRR i Rosji. Co ciekawe – w przypadku Ames na jego podwójną agenturę i współpracę z radzieckim wywiadem, największy wpływ mogły mieć kłopoty finansowe i uzależnienie od alkoholu. To w obliczu tych problemów Aldrich Ames dał się przekupić Rosjanom i nawiązał współpracę z KGB.

Ames zaczął „sypać” sowietom już w 1985 roku. Mimo, iż z dnia na dzień zaczął wydawać spore sumy pieniędzy – kupił dom płacąc gotówką 550 tysięcy dolarów, jaguara XJ-6 za około 49 tysięcy dolarów, by następnie kupić farmę, drogie garnitury, czy wreszcie apartament nadmorski w Kolumbii – nikogo to nie zdziwiło. Wpadł dopiero 9 lat później przyznając się do szpiegostwa i oszustw podatkowych. Aldrich Ames został skazany na dożywotnie więzienie bez możliwości wcześniejszego zwolnienia. W 1998 roku powstał film pt. „Człowiek, który zdradził CIA”, w którym w rolę Amesa wcielił się Timothy Hutton.

Robert Hanssen

Robert (Philip) Hanssen to kolejny funkcjonariusz FBI, który współpracował z radzieckim wywiadem wojskowym. Hanssen pracował w FBI od stycznia 1976 roku, a już dwa lata później został przeniesiony do Nowego Jorku, który uważany był wówczas za skupisko szpiegów. Z przenosinami do innego stanu wiązały się ogromne wydatki, prawdopodobnie dlatego w 1979 roku zadłużony Hanssen postanowił sprzedać Rosjanom tajne informacje. Pewnego dnia udał się do siedziby radzieckiej firmy Amtorg, która uważana była za „targowisko sekretów”, przekazał kopertę i zażądał 30 tysięcy dolarów, które Rosjanie mieli dostarczyć do założonej na fikcyjne nazwisko skrzynki pocztowej.

Cztery lata później w wyniku przenosin Hanssen trafia do Waszyngtonu i zostaje przydzielony do komórki zajmującej się rozpracowywaniem radzieckich służb specjalnych KGB i GRU. Znów ma kłopoty finansowe (nowy luksusowy dom zdecydowanie przekraczał jego możliwości finansowe) i ponownie nawiązuje kontakt z Rosjanami. Przekazuje im tajne informacje na temat oficerów KGB i GRU współpracujących z FBI i CIA.

W 1990 roku szwagier Hanssena, który również pracował w FBI odkrywa w domu Hanssenów sporą ilość gotówki oraz luksusowe meble. Pisze o tym w raporcie do szefa, jednak zostaje zignorowany. Hanssen został zatrzymany dopiero 18 lutego 2001 roku, czyli przeszło 22 lata po pierwszym kontakcie z wywiadem rosyjskim. W ciągu tego czasu „wsypał” co najmniej kilkunastu szpiegów pracujących dla strony amerykańskiej, z których wielu zostało skazanych na śmierć lub odsiadkę w łagrze. Sam Robert Hanssen został skazany na dożywotnie więzienie.

Julius i Ethel Rosenbergowie

Na naszej liście najsłynniejszych agentów w historii znajduje się również para – małżeństwo – Julius i Ethel Rosenbergowie – czyli niejako dwa w jednym. Byli oni amerykańskim małżeństwem, które związane było z partią komunistyczną USA. Przekazali oni ZSRR tajemnice dotyczące amerykańskiej broni atomowej, za co skazano ich na śmierć w procesie odbywającym się w latach 1951 – 1953. Byli jedynymi amerykańskimi cywilami straconymi za szpiegostwo podczas całej zimnej wojny.

Dmitrij Bystrolotow

Dmitrij Aleksandrowicz Bystrolotow działał pod pseudonimami Hans i Andriej. Uznany został za jednego ze szczególnie zasłużonych dla wywiadu radzieckiego. Pracował jako nielegał m.in. w Czechach, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii i Niemczech. W latach 30. XX miały miejsce czystki stalinowskie, podczas których radziecki wywiad pogrążył się w chaosie. W 1938 roku Bystrolotow został aresztowany, poddany torturom i podpisał obciążające go zeznania. Uniknął jednak kaźni piwnicznych Łubianki i w 1939 roku skazano go na 20 lat więzienia, a następnie umieszczono w syberyjskim łagrze. Prawdopodobnym jest, że w czasie wojny zwolniono Bystrolotowa (jak i innych agentów), by prowadził dywersję na tyłach wroga, a po wykonanych zadaniach znów zesłano go do łagru, gdzie przesiedział do 1954 roku. Zmarł w Moskwie w 1975 roku.

Zobacz też:

• 10 najbardziej spektakularnych kradzieży w historii
• 10 największych baronów narkotykowych na świecie
• Czesław Śliwa vel „Konsul” – najsłynniejszy hochsztapler PRL-u
• Kowloon – chińskie miasto mroku
• 10-letnia dziewczynka, która zapobiegła wojnie pomiędzy ZSRR i USA