Jan III Sobieski – historia, panowanie, ciekawostki

Do najwybitniejszych władców Polski należy król elekcyjny Jan III Sobieski. Pochodzący z polskiego rodu magnackiego komandor wojskowy zdobył wysokie wykształcenie, odbył podróże po wielu krajach europejskich, gdzie nauczył się władać biegle kilkoma językami. Jednak największą sławę i nadany przez papieża tytuł Obrońcy Wiary przyniosła mu Odsiecz Wiedeńska.

Jan Sobieski herbu Janina – czas przed elekcją

Jan Sobieski herbu Janina urodził się 17 sierpnia 1629 roku w Olesku nieopodal Lwowa. Po matce – Zofii Teofili z Daniłowiczów, Jan spokrewniony był z potężnym rodem Żółkiewskich. Był prawnukiem hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego. Przodkowie i krewni przyszłego króla od strony Sobieskich, Daniłowiczów i Żółkiewskich szczególnie zasłużyli się w walkach z wyznawcami islamu – Turkami i Tatarami. Jan, jego ojciec – Jakub oraz brat – Marek odznaczyli się zasługami na polu walki.

Jan wraz z bratem zdobyli wykształcenie w najlepszych polskich szkołach: Kolegium Nowodworskiego i Akademii Krakowskiej. Jan Sobieski studiował filozofię, ale zgłębiał również wiedzę z dziedziny geografii, matematyki, astronomii, architektury i inżynierii. Oprócz doskonałej znajomości języka polskiego, podczas podróży po Europie opanował inne języki: łacinę, francuski, niemiecki oraz podstawy włoskiego, tureckiego i greki. Jan Sobieski studiował również języki tatarski i w wieku lat 50 rozpoczął naukę języka hiszpańskiego. Otrzymał nawet od papieża licencję na czytanie ksiąg zakazanych.

Chrzest bojowy

Jan Sobieski i jego brat Marek przeszli chrzest bojowy w bitwie pod Zborowem (obecnie Ukraina) w czasie powstania Chmielnickiego. Jan wziął udział w odsieczy Zbaraża, gdzie przebywał wśród oblężonych jego brat Marek. Przyszły król jako pułkownik brał udział w bitwie pod Beresteczkiem w 1615 roku. W 1653 roku walczył z Tatarami w bitwie pod Żwańcem. Brał również udział w walkach podczas wojna polsko-rosyjska i potopu szwedzkiego.

Jan Sobieski oprócz życia wojskowego prowadził również intensywne życie polityczne. Zbliżył się do dworu francuskiego i prowadził politykę profrancuską. W 1655 roku, na zabawie dworskiej poznał i pokochał Marię Kazimierę d’Arquien de la Grange, nazywaną Marysieńką. 14 maja 1665 roku wziął z nią tajny, a 5 lipca 1665 roku już oficjalny ślub. Sobieski prowadził działalność polityczną po abdykacji Jana Kazimierza, a w obliczu wojny polsko-tureckiej prowadził walki m.in. z Tatarami. Szczególnie imponująca była wyprawa Sobieskiego na czambuły tatarskie, kiedy to dysponując zaledwie 3 tys. jazdy pobił kilkudziesięciotysięczne wojska tatarskie.

Jan III Sobieski – król Polski

10 listopada 1673 roku zmarł król Michał Korybut Wiśniowiecki. 21 maja 1674 roku na sejmie elekcyjnym szlachta wybrała na jego następcę Jana Sobieskiego, jedynie przy sprzeciwie części posłów litewskich – Sobieski uzyskał 3450 głosów elektorskich szlachty. Znaczną rolę w elekcji odegrała Marysieńka, żona Sobieskiego. Wobec skomplikowanej sytuacji Polski w czasie objęcia tronu, Sobieski zrezygnował chwilowo z koronacji, którą odbył dopiero w 1676 roku. Jego panowanie trwało 22 lata i było okresem stabilizacji Rzeczypospolitej, po zawirowaniach związanych z powstaniem Chmielnickiego, wojną polsko-rosyjską i potopem szwedzkim. Cieszył się opinią wybitnego dowódcy wojskowego i był popularny wśród poddanych. Wojnę z Imperium Osmańskim oraz jego lennikami kontynuował później, jako król Polski, wchodząc w międzynarodowe układy. Zwycięstwa, które odnosił Jan III Sobieski w wojnie z Turkami Osmańskimi, umocniły jego pozycję polityczną. Najważniejsze zwycięstwo odniósł w bitwie pod Wiedniem w 1683 roku, jednak nie doczekał zakończenia wojny z Osmanami. Trwały pokój został osiągnięty dopiero niespełna 3 lata po jego śmierci, za panowania Augusta II Mocnego.

Jan III Sobieski działał aktywnie nie tylko na obszarze walki z Turkami, ale również w polityce wewnętrznej. Mając wielkie doświadczenie wojenne, Sobieski zreformował wojska polskie, zmieniając ich organizację oraz wyposażenie. Sobieski dążył do zreformowania Państwa Polskiego poprzez utworzenie silnego i sprawnego rządu królewskiego, dążył więc do uporządkowania obrad sejmowych, ograniczenia roli sejmików, oraz do utworzenia w Polsce na powrót monarchii dziedzicznej. Początkowo miało się to odbywać poprzez system elekcji następcy vivente rege, czyli za życia króla, jednak jego dwór przeprowadzał te działania niedyskretnie, co doprowadziło do oporu ze strony opozycji. Sobieski niekorzystnie rozwiązał stosunki w Wielkim Księstwie Litewskim.

Panowanie Jana III Sobieskiego, pomimo podejmowanych przez niego prób zmian, było okresem dalszej degeneracji polskiego parlamentaryzmu. Sobieski schorowany zmarł na atak serca 17 czerwca 1696 roku w pałacu w Wilanowie.

Jan III Sobieski – ciekawostki

• Król Sobieski miał liczne potomstwo. Z królową Marysieńką miał 4 synów: Jakuba Ludwika, Aleksandra Benedykta, Konstantego Władysława i Jana oraz 6 córek: Teresę Teofilę, Adelajdę Ludwikę, Marię Teresę, Teresę Kunegundę oraz 4 inne nieznane z imienia, które umarło po narodzinach. Raz królowa Marysieńka poroniła.
• Sobieski był również ojcem biologicznym syna francuskiego urzędnika, z którego żoną miał romans w latach 1646–1648 w trakcie europejskiej podróży.
• Po Odsieczy Wiedeńskiej w 1683 roku, Turcy nazwali Jana III Sobieskiego Lwem Lechistanu, a papież Innocenty XI w 1684 roku uhonorował go tytułem Fidei Defensor, czyli Obrońca Wiary.
• W całej Polsce powstało mnóstwo pomników poświęconych Janowi III Sobieskiemu – jago podobizna znajduje się ponadto na banknocie 500 zł.
• Postać Jana III Sobieskiego pojawiła się w filmie Pan Wołodyjowski, a zagrał go Mariusz Dmochowski.
• Król znajduje się także na wielu obrazach. Najsłynniejszym jest znajdujący się w Muzeach Watykańskich „Sobieski pod Wiedniem” autorstwa Jana Matejki. Sam malarz nazywał Sobieskiego „królem Rusinem”. Prawdopodobnie w związku z miejscem jego narodzin, nieopodal Lwowa, który znajduje się na historycznej Rusi Czerwonej.

Zobacz też:

• Władysław Jagiełło – historia, panowanie, ciekawostki
• Zawisza Czarny – najbardziej znany polski rycerz
• 16 ciekawostek o starożytnym Rzymie
• Krzysztof Kolumb – ciekawostki
• Starożytne cywilizacje, które zniknęły w niewyjaśnionych okolicznościach


(1),(2),(3)