Rośliny mięsożerne – fascynujące „drapieżniki”

Jedną z ciekawszych osobliwości świata przyrody są rośliny mięsożerne. Specyficzne warunki, w jakich przyszło im żyć, spowodowały, że musiały się one przystosować do funkcjonowania w środowisku ubogim w składniki mineralne. Wytworzyło to w nich cechy, które nie są spotykane w królestwie roślin – mogą schwytać, a później „pożreć” swoją ofiarę. Co ciekawe, niektóre z roślin mięsożernych można mieć w domu jako rośliny doniczkowe.

Rośliny mięsożerne – charakterystyka

Rośliny mięsożerne – plantae carnivorae, nazywane są często również roślinami owadożernymi – plantae insectivorae. Choć oba terminy stosuje się wymienne, ten drugi jest mniej precyzyjny. Owady to największa grupa zwierząt, na którą „polują” rośliny mięsożerne. Jednak ich ofiarą padają również takie grupy zwierząt jak: pajęczaki – pająki i skorpiony, stawonogi – stonogi i rozwielitki, wije – pareczniki, mięczaki – ślimaki, płazy – żaby, gady – jaszczurki, a nawet niektóre małe ssaki – gryzonie.

Na całym świecie można spotkać około 600 gatunków roślin mięsożernych. Nie są one spokrewnione ze sobą i nie stanowię jednej grupy systematycznej. Ich cechą wspólną jest wykształcanie różnych pułapek, których celem jest chwytanie i zatrzymanie ofiar.

Dlaczego i jak „polują” rośliny mięsożerne?

Rośliny mięsożerne wykształciły zdolność chwytania różnych organizmów, a także możliwość wykorzystywania związków, które powstają w wyniku ich trawienia. Możliwości te wynikają z warunków przyrodniczych, w jakich te rośliny funkcjonują – ubogich w składniki mineralne, szczególnie w bardzo istotne dla roślin – związki azotu i fosforu. Jako, że związki te występują najczęściej w glebie, rośliny mięsożerne mają delikatne korzenie, które nie są przystosowane do pobierania składników odżywczych bezpośrednio z gleby. Pierwiastki niezbędne do życia pozyskują z ciał schwytanych zwierząt. Z kolei proces fotosyntezy i asymilacja dwutlenku węgla u tych roślin przebiega normalnie, podobnie jak w przypadku „zwyczajnych” roślin.

Rośliny mięsożerne wabią zwierzęta obietnicą pokarmu. W przypadku rosiczki tymi „przynętami” są błyszczące kropelki. Kapturnica i dzbanecznik wabią ofiary słodkim nektarem. Muchołówka nęci owady czerwonym wnętrzem pułapki. Niczego niespodziewające się owady siadają na roślinie, a ta chwyta je przy pomocy lepkich substancji – rosiczka, mechanicznych pułapek – muchołówka lub pułapek utrudniających wydostanie się ze środka – dzbanecznik, kapturnica. Następnie rośliny trawią pokarm – wytwarzają enzymy trawienne, rozkładające białka, cukry oraz tłuszcze, składające się na ciało ofiar, do prostych związków, które taka roślina może wchłonąć.

Rośliny mięsożerne można mieć w domu!

Różne rodzaje pułapek, które umożliwiają roślinom mięsożernym wabienie, chwytanie, a później trawienie ofiar sprawiają, że mogą się one stać fascynującymi, a jednocześnie przerażającymi obiektami do obserwacji – roślinami doniczkowymi! Na przyokiennym parapecie można mieć dzbanecznika, kapturnicę, muchołówkę lub rosiczkę. Rośliny mięsożerne nie są co prawda łatwe w uprawie, lecz jeżeli zastosujemy się do kilku zasad pielęgnacji, możemy mieć w domu taką roślinę i prowadzić samemu ciekawe obserwacje.

Wszystkie rośliny mięsożerne potrzebują kwaśnej gleby o odczynie 3,5-5 pH. Najważniejszym składnikiem podłoża jest torf, ponadto stosuje się mech, drobno zmieloną korę i gruboziarnisty piasek. Podłoże powinno być cały czas wilgotne, lecz nie może zalegać w nim woda. Rośliny mięsożerne należy podlewać tylko miękką wodą, np. przegotowaną i odstaną wodą z kranu, wodą destylowaną, demineralizowaną lub z filtra odwróconej osmozy. Najlepszym stanowiskiem jest parapet na oknie wschodnim lub południowym z jasnym, lecz rozproszonym światłem. Roślin mięsożernych nie nawozi się, można je natomiast od czasu do czasu… dokarmić muchą. Do najczęściej spotykanych roślin mięsożernych w hodowlach w Polsce zalicza się:
• dzbanecznikowate – Nepenthaceae, wśród których najbardziej znany jest dzbanecznik – Nepenthes,
• kapturnicowate – Sarraceniaceae, z najważniejszym przedstawicielem, kapturnicą – Sarracenia,
• rosiczkowate – Droseraceae z takimi przedstawicielami jak muchołówka – Dionaea oraz rosiczka – Drosera.

Dziko rosnące rośliny owadożerne w Polsce występują rzadko i są gatunkami chronionymi. Poniżej przedstawiamy kilka ciekawych gatunków oraz informację, które z owadożernych roślin występują w Polsce w naturalnym środowisku.

Dzbanecznik radży (Nepenthes rajah) – największa na świecie roślina mięsożerna

Tą roślinę spotkać można jedynie w deszczowych tropikalnych lasach wyspy Borneo. Jej ogromne pułapki mają 2 litry pojemności i zbudowane są z liści wypełnionymi sokami trawiennymi. Pułapka tego dzbanecznika znacznie przekracza rozmiary typowe dla innych dzbaneczników, które polują na mrówki. Przez pewien czas uważano nawet, że dzbanecznik radży to jedyna na świecie roślina specjalizująca się w polowaniu na kręgowce. Charles Clark z malezyjskiego Monash University przez lata poszukiwał szczątków kręgowców w ich pułapkach – pomimo kilkuset prób nie udało mu się znaleźć nic, poza jedną małą jaszczurką. Do dziś nie wiadomo, po co roślinie polującej na mrówki tak ogromne pułapki.

Rosiczka

Na całym świecie sklasyfikowano ponad 180 gatunków roślin z rodziny rosiczkowatych. Występują one na wszystkich kontynentach, poza Antarktydą. Najwięcej gatunków rośnie w Australii (około 100), oraz w Ameryce Południowej (18 gatunków). Najmniej można spotkać na półkuli północnej, w tym w Polsce gdzie występują tylko 3 podstawowe gatunki (rosiczka okrągłolistna, rosiczka długolistna, rosiczka pośrednia) oraz rosiczka owalna (D. intermedia Hayne), która jest naturalnym mieszańcem rosiczki okrągłolistnej i długolistnej. W hodowli bardzo popularna jest Muchołówka, która w środowisku naturalnym występuje jedynie w Karolinie Północnej i Karolinie Południowej (Ameryka Północna).

Dzbanecznik

Na całym świecie występuje około 140 gatunków tych mięsożernych roślin. Można je spotkać głównie w Azji Południowo-Wschodniej (Tajlandia, Malezja, Indonezja, Filipiny). Ich dzbanki posiadają obrzeża, pokryte śliską substancją, która wabi ofiary. Niczego nie świadomy owad zaczyna spożywać substancję, a następnie wpada do środka pułapki, z której nie może się wydostać. Charakterystyczna klapka znajdująca się w górnej części dzbanecznika ma za zadanie ochronę cieczy trawiennej, która znajduje się w dzbanku, przed wodą deszczową.

Kapturnica

Do rodziny kapturnicowatych należy 8, 11 lub 13 gatunków roślin (w zależności od ujęcia). Ich klasyfikację utrudniają niejednoznaczne granicę pomiędzy poszczególnymi gatunkami, oraz łatwość z jaką tworzą się mieszańce. Kapturnice rosną na mokradłach i w jałowych lasach sosnowych we wschodniej części Ameryki Północnej oraz jako introdukowane w Europie i Azji. Kapturnice to popularne rośliny mięsożerne, które można spotkać w wielu ogrodach botanicznych, oraz w uprawach hobbystycznych.

Tłustosz

Te owadożerne rośliny z rodziny pływaczkowatych rosną również w Polsce. Na całym świecie występuję około 55-77 gatunków, z czego najwięcej w Ameryce Środkowej. Tłustosze lubią tereny bagienne, oraz wilgotne skały, na urwiskach. Owady wabione są skrzącymi się kropelkami śluzu, który jest bardzo lepki. Im bardziej ofiara porusza się, tym więcej śluzu wytwarza roślina, doprowadzając do tego, że w końcu cała pokryta jest śluzem i uduszona.

Pływacz

Z ponad 200 gatunków na całym świecie, w Polsce występuje 5. Żyją w niewielkich, płytkich jeziorach, stawach i starorzeczach, polując na rozwielitki i inne zwierzęta planktonowe. Pływacz chwyta owady za pomocą pęcherzyków powietrza, które służą jej również do dryfowanie na wodzie. Pęcherzyki wyposażone są w otwory z klapkami – te zamykają się, gdy ofiara wpadnie do środka.

Aldrowanda

Aldrowanda należy do rodziny rosiczkowatych, a jedynym gatunkiem który przetrwał do naszych czasów to aldrowanda pęcherzykowata. Na powierzchni liści, które po podrażnieniu zamykają się i chwytają ofiarę, znajdują się gruczoły trawienne. Ulubiony pokarm Aldrowandy to zooplankton, larwy komarów i mikroskopijny narybek. Roślina ta występuje również w Polsce.

Zobacz też:

• Tajemnicze stwory żyjące w głębiach oceanów
• Niesporczak – najbardziej odporne zwierzę na Ziemi
• Co by było gdyby pszczoły wyginęły?
• Top 20: Najdziwniejsze rośliny świata
• Jak powstaje szafran i dlaczego jest jedną z najdroższych przypraw na świecie?


źródła: (1),(2),(3),(4),(5)