Kto, kiedy i dlaczego wynalazł grę „Kamień, nożyce, papier”?

Nie możesz zdecydować się co wybrać? Chcesz ustalić, kto dzisiaj zmywa naczynia lub wynosi śmieci? Wszystkie te spory można łatwo rozwiązać za pomocą starożytnej chińskiej metody podejmowania decyzji, którą my znamy jako „kamień, nożyce, papier”.

„Shoushiling” w Chinach i „mushi-ken” w Japonii

Pierwsze zapiski na temat gry, która wówczas nazywała się „shoushiling” (kolejność gestów) znaleziono w książce „Wuzazu” napisanej przez Xie Zhaozh (kronikarza cesarzy z dynastii Ming). Wspomniał on, że gra pochodzi z czasów dynastii Han (206 p.n.e.-220 n.e.). Przez lata gra ewoluowała, ale jej podstawowe zasady nigdy się nie zmieniły. W XVIII wieku gra trafiła do Japonii pod nazwą mushi-ken. Poza nazwą zmianie uległy również postacie – w japońskiej wersji żaba (reprezentowana przez kciuk) „bije” ślimaka (mały palec), a ślimak pokonuje węża (palec serdeczny), który z kolei wygrywa z żabą. W zależności od regionu Japonii zmieniały się postacie, a jedną z najpopularniejszych odmian była tzw. „Kitsune-ken”, w której występowały następujące postacie: myśliwy (ryōshi), szef wioski (shōya) oraz lis (kitsune). Istnieje również odmiana zwana „jan-ken”, w której występują dobrze znane nam symbole nożyczek, papieru oraz kamienia.

„Kamień, nożyce, papier” na świecie

Na początku XX wieku gra „papier-kamień-nożyce” rozprzestrzeniła się poza Azję, szczególnie poprzez zwiększony kontakt Japonii z Zachodem. Artykuł z 1921 roku na temat krykieta w „Sydney Morning Herald” opisał „kamień, nożyce i papier” jako metodę losowania, na którą autor natknął się podczas podróży po kontynencie. W tym samym roku w gazecie „Washington Herald” grę opisano jako jedną z metod „chińskiego hazardu”. Trzy lata później w brytyjskim „The Times” pojawił się artykuł, który opisywał „kamień, nożyce i papier” jako „ręczna grę pochodzenia śródziemnomorskiego”, zwaną „zhot”. Jedna z czytelniczek napisała następnie do gazety, że wspomniana gra „zhot” była najwyraźniej grą „Jan-ken-pon”, w którą często grała podczas pobytu w Japonii.

W 1927 r. francuski magazyn dla dzieci „La Vie au patronat” opisał zasady gry nazywając ją „jeu japonais” („japońska gra”). Francuska nazwa „Chi-fou-mi” oparta jest na staroangielskich słowach „jeden, dwa, trzy” („hi, fu, mi”). W 1932 roku o grze napisano w gazecie „New York Times”, a w kolejnym roku w encyklopedii obrazkowej Comptona opisano ją jako powszechną metodę rozwiązywania sporów między dziećmi w artykule na temat Japonii: „Jest to tak dobry sposób na rozstrzygnięcie sporu, że amerykańscy chłopcy i dziewczęta również mogliby ją przećwiczyć” napisano o grze, którą nazwano wówczas „John Kem Po”.

„Kamień, nożyce, papier” w kulturze japońskiej

Gra „kamień, nożyce, papier” jest głęboko zakorzeniona w japońskiej kulturze i bywa dość często używana do rozwiązywania sporów lub pomaga w podejmowaniu ważnych decyzji w biznesie, czy polityce. Jedną z najbardziej znanych historii jest ta z 2005 roku, kiedy to Takashi Hashiyama (prezes firmy elektronicznej Maspro Denkoh) postanowił sprzedać kolekcję obrazów, w której znajdowały się m.in dzieła Picassa i Van Gogh’a. Pan Hashiyama zwrócił się do domów aukcyjnych Christie’i Sotheby’s z prośbą o pośrednictwo w sprzedaży. Obie propozycje były tak zbliżone do siebie, że Hashiyama sam nie potrafił wybrać jednej z nich. Z drugiej strony nie chciał dzielić kolekcji, więc zaproponował grę w „kamień, nożyce, papier” mówiąc przy tym „Prawdopodobnie dla innych wygląda to dziwnie, ale uważam, że jest to najlepszy sposób na wybranie spośród dwóch ofert, które są równie dobre”.

Strony miały przez weekend zastanowić się na wyborem symbolu. Ze strony Christie’s postanowiono poprosić o pomoc 11-letnie bliźniaczki, córki dyrektora działu impresjonizmu i sztuki współczesnej, które wybrały nożyczki, argumentując to tym, iż „wszyscy oczekują, że pokażesz kamień”. Sotheby’s nie obrało absolutnie żadnej strategii i wybrało papier. W ten sposób zwycięzcą tego pojedynku został dom aukcyjny Christie’s, który następnie sprzedał kolekcję za 20 milionów dolarów, zgarniając przy tym sowitą prowizję.

„Kamień, nożyce, papier” – jak wygrać?

W grze „kamień, nożyce, papier” nie da się uzyskać przewagi nad losowym przeciwnikiem. Jedną z metod jest jednak wykorzystanie słabości psychologicznej – i tak niektórzy przed pokazaniem swojego symbolu dla zmylenia przeciwnika mówią głośno o innym symbolu (np. krzyczą „kamień”, a pokazują „papier”), podczas gdy inni przygotowują sekwencję 3 ruchów do przodu już przed grą i pokazują je, niezależnie od tego, co pokazuje w kolejnych rundach przeciwnik. Ciekawe wnioski odnośnie grania w „kamień, nożyce, papier” przedstawiono na łamach czasopisma naukowego Physics and Society. 300 ochotników, którym zaoferowano pieniądze za wygraną (miało to zmotywować graczy) filmowano podczas kolejnych rund (zmieniając co rundę przeciwników). Zaobserwowano, że grający nieco częściej używali danego wyboru, jeśli w poprzedniej rundzie dał im zwycięstwo, a rzadziej stosowali to, z czym zdarzyło im się przegrać.

Jak powinna zatem wyglądać strategia? Jeśli nasz przeciwnik pokazał nożyczki, a my papier, to w kolejnej rundzie powinniśmy ponownie pokazać kamień (licząc na to, że przeciwnik powtórzy zwycięski wybór czyli nożyczki). Po wygranej osoba, która przegrała zapewne zmieni swój wybór – doradza się więc by wybrać coś odpowiedniego na dwie pozostałe – w stosunku do poprzedniego wyboru przeciwnika – opcje (jeśli ktoś przegrał nożyczkami postara się zmienić swój wybór w kolejnej rundzie na kamień albo papier, dlatego najrozsądniej będzie wybrać papier).

Mistrzostwa

W 2002 roku organizacja World Rock Paper Scissors Society wprowadziła zasady, które ustandaryzowały grę. W 2004 roku odbyły się mistrzostwa w „kamień, nożyce, papier”, które relacjonowała telewizja Fox Sports Net. Ostatnie zawody odbyły się 6 października w mieście Frisco w Texasie. W USA od 2006 roku działa ponadto liga USA Rock Paper Scissors League sponsorowana przez browar Bud Light, w której główną nagrodą jest 50 000 dolarów. W 2014 roku rekord Guinessa pod względem uczestników turnieju ustanowiono podczas festiwalu gier „Gen Con” – w „kamień, nożyce, papier” grało wówczas 2950 osób!

Zobacz też:

• 7 mało znanych cudów starożytnego świata
• Krótka historia jednego zdjęcia: Marilyn Monroe i worek na ziemniaki
• Co pozostało z Titanica 107 lat później? Wrak Titanica już wkrótce zniknie
• Bodie – opuszczone miasto duchów w USA
• Dlaczego słynny londyński autobus jest czerwony i ma dwa piętra?

źródła: (1),(2),(3),(4)