Alexander Selkirk – prawdziwy Robinson Crusoe

Gdyby nie Alexander Selkirk prawdopodobnie nigdy nie powstałaby słynna powieść angielskiego pisarza Daniela Defoe. O kim mowa? O rozbitku Robinsonie Crusoe – książka napisana na przełomie 1719 i 1720 roku cieszyła się olbrzymią popularnością na całym świecie od wydania aż do dziś. „Robinson” stał się synonimem rozbitka, a „robinsonada” określa opis podróży człowieka, który jest zdany wyłącznie na własne siły. To właśnie losy Alexandra Selkirka zainspirowały angielskiego pisarza. Poznajcie jego historię.

Alexander Selkirk – korsarz

Alexander Selkirk (a właściwie Alexander Selcraig) urodził się jako siódmy syn prostego szewca. W 1676 roku rodzina mieszkała w Lower Largo, w Szkocji. W tym czasie Szkocja była niezależna od Anglii i zbliżała się „chwalebna rewolucja”, która miała miejsce w 1688 roku, kiedy to usunięto z tronu króla Jakuba II. To burzliwe środowisko nie było łatwe dla dziecka i Selkirk dorastał z buntowniczą naturą i „kłótliwym i niesfornym usposobieniem”. Aby uciec od kłopotów prawnych w Szkocji już w wieku 17 lat opuścił dom i został korsarzem, czyli w zasadzie piratem usankcjonowanym przez rząd angielski.

Podczas pobytu na morzu Selkirk i jego towarzysze walczyli przeciwko Francuzom i Hiszpanom podczas wojny o sukcesję hiszpańską na początku XVIII wieku. Wojna, którą niektórzy historycy nazywają pierwszą prawdziwą wojną światową w dziejach ludzkości sprawiła, że Selkirk zmężniał i stał się doświadczonym żeglarzem.

Fatalny rejs Selkirka

Niedługo po stoczeniu ciężkich walk z hiszpańskimi galeonami, Selkirk został mistrzem żeglugi na statku o nazwie Cinque Ports, który znajdował się pod dowództwem 21-letniego kapitana Thomasa Stradlinga. We wrześniu 1704 roku statek musiał zaopatrzyć się w świeżą wodę i inne zasoby, więc Stradling zdecydował, że zacumują Cinque Ports przy małej wyspie w archipelagu Juan Fernandez (670 km od wybrzeża Chile). Wulkaniczna wyspa Isla Más a Tierra, na której żeglarze uzupełniali zapasy miała 48 kilometrów kwadratowych powierzchni i była całkowicie pozbawiona mieszkańców.

Podczas uzupełniania zasobów Selkirk wdał się w kłótnię z kapitanem Stradlingiem na temat zdolności żeglugowej statku. Według Szkota w skutek działania szkodników statek miał być uszkodzony i niezdolny do dalszej żeglugi – Selkirk obawiał się, że zatonie zanim dotrą do domu, co miało oznaczać pewną śmierć. Kapitan ze złością odrzucił ten pomysł twierdząc, że statkowi nic nie grozi.

Selkirk był tak sfrustrowany kapitanem, że powiedział, iż wolałby utknąć na Isla Más a Tierra niż postawić stopę na nieszczelnym statku. Stradling potraktował jego deklarację dosłownie, wręczył mu trochę zapasów (muszkiet i niewielką ilość prochu, nóż, podstawowe narzędzia ciesielskie, cyrkiel nawigacyjny, odzież, linę, tytoń, parę książek oraz Pismo Święte) i spełnił życzenie pozostania na wyspie. Selkirk zdał sobie sprawę ze swojego błędu i desperacko próbował wrócić na pokład, lecz kapitan nie chciał go wpuścić i odpłynął bez niego.

Życie rozbitka

Selkirk patrzył, jak Cinque Ports znika na horyzoncie – wtedy jeszcze nie wiedział, że statek zatonie miesiąc później, a on spędzie 4 lata w samotności na wyspie.

Na szczęście Más a Tierra nie zawsze była bezludną wyspą, a poprzedni marynarze pozostawili za sobą szczury, zdziczałe koty i garstkę dzikich kóz. Kozy były dla Selkirka źródłem pożywienia – początkowo polował na nie z pistoletem, a później gdy skończył proch z samym nożem. Podczas jednej z wypraw spadł z klifu i nabawił się bolesnego urazu – jak później wspominał doszedł do siebie m.in. dzięki Biblii, która dała mu otuchę i wiarę. Co ciekawe początkowo Selkirk nie mógł znieść smaku mięsa – nie był przyzwyczajony do braku soli. Podobno właśnie brak soli oraz chleba odczuwał najbardziej. Paskudne szczury okrętowe atakowały go podczas snu, ale w końcu zaprzyjaźnił się z niektórymi zdziczałymi kotami w celu zapewnienia sobie ochrony.

Selkirk wykorzystał wszystkie zasoby wyspy. Łowił ryby i łapał homary, doił kozy i szukał dzikiej rzepy, kapusty i pieprzu. Zrobił sobie nawet nowy nóż z rzeczy, które znalazł na plaży, po tym jak jego nóż stępił się i pękł. Chociaż pogoda na wyspie była stosunkowo łagodna, Selkirk nadal potrzebował schronienia przed deszczem i niższymi temperaturami w nocy. Z drzewa pimentowego (jego owocami są ziarna ziela angielskiego) zbudował dwie chatki – jedną do spania a drugą do gotowania i przechowywania zapasów.

Po kilku latach jego ubrania zużyły się, więc oskórował kozy i za pomocą gwoździa i sznurka uszył nowe. Zniszczyły się również jego buty, ale jego stopy stwardniały i postanowił pozostać boso. Selkirk dbał również o sprawność umysłową czytając Biblię i śpiewając psalmy.

W ciągu czterech lat i czterech miesięcy, które Selkirk spędził na wyspie, do brzegu przybiły dwa statki. Był jednak problem – obydwa pełne były hiszpańskich żołnierzy i Selkirk wiedział, że zostanie przez nich schwytany i uwięziony, a nawet zabity jeżeli go znajdą. Jeden ze statków dostrzegł go, ale znajomość wyspy pozwoliła mu uciec i się schować, a Hiszpanie w końcu zrezygnowali z poszukiwań i odpłynęli.

W końcu uratowany

Po latach samotności i samowystarczalności, niesamowita historia przetrwania Alexandra Selkirka dobiegła końca. 2 lutego 1709 roku na wyspę przybył brytyjski statek Duke. Selkirka opisano jako „oszalałego z radości” na widok przyjaznych ludzi. Pomógł załodze statku wyleczyć szkortbut, dostarczając im żywność i wodę. Kapitan Duke’a (Woodes Rogers), był pod wrażeniem umiejętności survivalowych Selkirka. Mianował go drugim matem Duke’a, a ostatecznie dał mu własny statek.

Zamiast jak najprędzej wrócić do Szkocji, Selkirk pozostał na morzu plądrując hiszpańskie statki i polując na złote galeony u wybrzeży Meksyku. Po kilku latach żeglowania po całym świecie, w końcu wrócił i cieszył się życiem lokalnego celebryty przez następne dziesięć lat. W 1713 roku eseista Richardem Steele spotkał się z Selkirkiem, a następnie opisał jego przygody w gazecie „The Englishman”.



Selkirk ostatecznie wypłynął z Anglii jeszcze raz, w 1721 roku, lecz zapadł na żółtą febrę w pobliżu wybrzeża Afryki i zmarł na statku w 1723 roku. Został pochowany na morzu.

Wspaniała historia Selkirka zainspirowała Daniela Defoe do napisania w 1719 roku „Przypadków Robinsona Crusoe” – powieści, która pozostaje popularna już prawie 300 lat. W książce uwzględniono wiele aspektów pomysłowości Selkirka, jak choćby koziej skóry na ubranie. Historycy spierają się o fakt, czy angielski pisarz spotkał się z Selkirkiem. Pomiędzy fikcyjnym a prawdziwym bohaterem pojawiają się różnice – książkowy Robinson był rozbitkiem, a nie skazańcem. Crusoe na bezludnej wyspie spędził 28 lat, dwa miesiące i 19 dni (Selkirk 4 lata i 4 miesiące), a wyspa na której przebywał bohater książki znajdować się miała u wybrzeży Wenezueli na Morzu Karaibskim (wyspa Selkirka na Pacyfiku). W książce pojawia się również postać Piętaszka, którego Cruzoe uratował z rąk ludożerców.

Los tych, którzy porzucili Selkirka

Ironicznie, los statku Cinque Ports był dokładnie taki, jak przewidywał Selkirk. Statek szybko nabrał wody i zatonął w pobliżu znacznie mniejszej wyspy u wybrzeży Kolumbii, zmuszając Stradlinga i całą załogę do poddania się Hiszpanom, aby uniknąć śmierci głodowej. Hiszpańscy żołnierze torturowali ich i uwięzili w Peru. Tylko 18 z 63 mężczyzn przetrwało te męki.

Wyspa, na której ponad 4 lata samotnie przebywał Szkot należy dziś do Chile. W 1966 chilijski rząd zmienił nazwę wyspy z Más a Tierra na Robinson Crusoe w celu promowania turystyki. Żyje na niej 633 mieszkańców, którzy utrzymują się głównie z rybołówstwa (homary) oraz z turystyki.

Zobacz też:

• Niesamowita historia rozejmu bożonarodzeniowego podczas I wojny światowej
• Edward Mordrake – tajemnica człowieka o dwóch twarzach rozwiązana
• Żelazko, lodówka i inne – jak wynaleziono rzeczy, których używamy codziennie
• August Agbola O’Brown ps. Ali – Nigeryjczyk, który bronił stolicy w Powstaniu Warszawskim
• Leonid Rogozow – radziecki chirurg, który przeprowadził operację na samym sobie
• Juliane Koepcke przeżyła katastrofę samolotu, który spadł z 3000 metrów


źródła: (1), (2), (3), (4)