Gród w Biskupinie – pradzieje ziem polskich

Na terenie dzisiejszej wsi Biskupin znajduje się stanowisko archeologiczne – dawna osada, gród – którego odkrycie było bardzo ważnym wydarzeniem w dziejach polskiej oraz europejskiej archeologii. Pochodzenie osady datuje się na czasy starożytne – istniała na przełomie epoki brązu i epoki żelaza. Gród pełnił funkcje obronne i związany był z kulturą łużycką, która w tamtym czasie zamieszkiwała tereny Europy środkowej.

Gród w Biskupinie – położenie i odkrycie

Stanowisko archeologiczne w Biskupinie znajduje się na Pojezierzu Gnieźnieńskim, nad brzegiem Jeziora Biskupińskiego, na terenie, który należy do wsi Biskupin, znajdującej się w gminie Gąsawa, w powiecie żnińskim, w województwie kujawsko-pomorskim.

Starożytna osada została odkryta w roku 1933 podczas prowadzenia prac melioracyjno-irygacyjnych na Jeziorze Biskupińskim. Poziom wody obniżył się wówczas na tyle, że ponad lustrem wody zobaczyć można było fragmenty umocnień grodu z czasów starożytnych. Choć odnajdowano różne zabytkowe przedmioty, to miejscowa ludność nie zdawała sobie sprawy z ich znaczenia oraz archeologicznej wartości tego miejsca. Przełomem było, gdy miejscowe dzieci poinformowały o tajemniczych znaleziskach miejscowego nauczyciela – Walentego Szwajcera.

Zaniepokojony faktem niszczenia znaleziska Szwajcer nagłośnił sprawę i powiadomił prof. Józefa Kostrzewskiego z Poznania. Ten wkrótce zainicjował badania wykopaliskowe, którymi kierował wraz z innym naukowcem z Uniwersytetu Poznańskiego – dr Zdzisławem Rajewskim. Przy wykopaliskach pracowało sześciu archeologów, wspieranych przez miejscowych mężczyzn, pochodzących z Gąsawy i Biskupina.

„Warunki bytowania ekspedycji badającej Biskupin były w pierwszym roku dość prymitywne. Mieszkaliśmy w trzech namiotach wypożyczonych nam przez firmę spedycyjną C. Hartwig w Poznaniu, posiłki gotował nam na otwartym ognisku kamiennym laborant muzealny Władysław Maciejewski”. Józef Kostrzewski, Z mego życia. Pamiętnik, 1970

Pierwsza ekspedycja wykopaliskowa zorganizowana w 1933 roku miała ogromne trudności – brakowało sprzętu (do wypompowywania wody wykorzystywano pompę ręczną, dopiero w 1936 roku udało się pozyskać pompę napędzaną silnikiem), bazy noclegowej (uczestnicy mieszkali w namiotach) oraz pieniędzy (budżet na badania wynosił 140 zł czyli równowartość dzisiejszego 1000 zł). W kolejnym roku udało się pozyskać 2700 zł, a w 1935 r. 30 000 zł.

Tandem idealny tworzyli prof. Kostrzewski i doktor Rajewski i to dzięki ich staraniom wykopaliska biskupińskie w krótkim czasie zyskały sławę i rangę niespotykaną dotychczas w polskiej archeologii. W pewnym momencie w wyprawie uczestniczyło 20 naukowców z różnych dziedzin, nurkowie Marynarki Wojennej i ponad 100 robotników, którzy zatrudnieni byli do odsłaniana drewnianych konstrukcji z mułu i torfu. Badania kontynuowano aż do wybuchu II wojny światowej, a dzięki uporowi i ciężkiej pracy udało się stworzyć kilka tysięcy fotografii (po raz pierwszy w historii polskiej archeologii zastosowano fotografię lotniczą – zdjęcia robiono początkowo za pomocą 10-metrowej drabiny, następnie za pomocą balonu) oraz kilkaset filmów. Niestety wiele z nich zostało zniszczonych w czasie wojny.

W 1938 roku dla zwiedzających zbudowano 10 metrowy pomost stały, a rok później 6 metrowy przenośny. Do odwiedzin Biskupina zachęcał Naczelnik Wydziału Oświaty Pozaszkolnej Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, który polecał szkołom w Polsce wizytę w tym miejscu. Wycieczki oprowadzali członkowie ekspedycji oraz wspominany już nauczyciel Walenty Szwajcar, który po skończonych lekcjach wcielał się w rolę przewodnika, po to by odciążyć archeologów, którzy mogli zająć się pracami wykopaliskowymi.



W 1940 roku badania w w Biskupinie, przemianowanym w czasie wojny na Urstätt (Pramiasto) rozpoczęła instytucja SS-Ahnenerbe (Dziedzictwo Przodków) pod kierownictwem Sturmbannführera SS Hansa Schleifa. Celem niemieckich badań było udowodnienie, że osadę zamieszkiwali w przeszłości Pragermanie (przodkowie Niemców), a nie jak twierdzili Polacy, Prasłowianie. Wykopaliska trwały do 1943 roku, jednak nie przyniosły rezultatów, w efekcie czego zakończono je, a wykopy zasypano piaskiem (co tak naprawdę uchroniło drewniane konstrukcje przed zniszczeniem).

Po wojnie do Biskupina wrócili Polacy, którzy kontynuowali prace wykopaliskowe. Biskupin stał się kilka lat po wojnie centralnym ośrodkiem szkoleniowo-naukowym, gdzie studenci po pierwszym roku powołanego w 1950 roku nowego kierunku studiów – historię kultury materialnej, odbywali praktyki terenowe nazywane Archeologicznymi Obozami Szkoleniowymi.

Uporządkowanie zabytków, dokumentacji oraz konserwację drewna archeologicznego postawiła sobie za cel Róża Mikłaszewska-Balcer, która w latach 1974-1982 była kierownikiem Muzeum w Biskupinie. To właśnie pod jej kierownictwem w osadzie powstały nowe rekonstrukcje. W latach 2000 – 2017 funkcję tą sprawował Wiesław Zajączkowski, który doprowadził do przebudowania istniejących rekonstrukcji oraz budowę Wioski piastowskiej i Osady pierwszych rolników. Pod jego kierownictwem stworzono również nowe, wyspecjalizowane pracownie konserwatorskie.

Biskupin – historia i osadnictwo

Biskupiński gród związany był z kręgiem kulturowym kultury łużyckiej. Trwał on od środkowej epoki brązu (od około XIV wieku p.n.e.) po wczesną epokę żelaza (do ok. V wieku p.n.e.). Pojęcie kultury łużyckiej jest bardzo ciekawe z etnicznego punktu widzenia. Istniały spory naukowców, spośród których jedni uznali kulturę łużycką za Germanów, inni za Słowian, a jeszcze inni za Ilirów. Nie dziwi więc fakt, że ta etniczna przynależność wykorzystywana była przez okupantów do celów ideologicznych i propagandowych. Współcześnie badacze doszli do konsensusu, że etnicznej przynależności kultury łużyckiej – podobnie zresztą jak większości innych archeologicznych kultur pradziejowych – nie da się bezdyskusyjnie, jednoznacznie stwierdzić.

Na podstawie badań dendrochronologicznych drewnianych bali – elementów konstrukcyjnych osady – ustalono, że 50 % drzew dębowych, które zostały użyte do budowy osiedla ścięto w 748 roku p.n.e. Osada znajdowała się na podmokłej wyspie (współcześnie miejsce to jest półwyspem) o kształcie w przybliżeniu owalnym na Jeziorze Biskupińskim. Wyspa wznosiła się na wysokość 0,8-1,2 m ponad wody jeziora, zajmowała powierzchnią około 2 ha, a w obrębie wałów obronnych znajdowało się około 1,3 ha. Osada biskupińska zasiedlona była przez około 150 lat.

W grodzie mieściło się około 106 domostw, a wymiary każdego z nich wynosiły przeciętnie 8×10 m. Domostwa te sytuowane były rzędowo wzdłuż 11 ulic, z których każda pokryta była drewnem i miała około 2,5 m szerokości. Szacuje się, że w gród zamieszkiwać mogło około 800 – 1000 osób. Osiedle otaczał skrzynkowy wał drewniano-ziemny, który miał szerokość około 3 m i prawdopodobnie wznosił się na wysokość 6 m. W wale znajdowała się brama wjazdowa. Gród otoczony został falochronem o szerokości 2-9 m, który tworzyły ukośnie wbite pale.

Biskupin – rekonstrukcja, edukacja, ciekawostki

Osada w Biskupinie to jedno z nielicznych stanowisk archeologicznych na ziemiach polskich, w których dokonano pełnowymiarowych rekonstrukcji wału obronnego, bramy, falochronu, ulic oraz budynków mieszkalnych. Co warte podkreślenia, rekonstrukcje te są wymieniane na nowe, aktualizowane, jak tylko badacze dokonują nowych ustaleń naukowych.

W Biskupinie znajduje się także muzeum. W każdym trzecim tygodniu września ma tam miejsce festyn biskupiński. Obejmuje on prezentacje eksperymentalne oraz pokazy odtwórcze. Współcześnie Biskupin jest również ośrodkiem archeologii eksperymentalnej oraz jednym z dwóch w Polsce laboratoriów konserwacji mokrego drewna, wydobytego ze stanowisk archeologicznych.

W skansenie archeologicznym w Biskupinie kręcono ujęcia do filmów: „Ogniem i mieczem”, „Stara baśń” oraz „Kiedy słońce było bogiem”. Ciekawostką jest też fakt, że Google przygotował tzw. Doodle z okazji 85. rocznicy odkrycia Biskupina – na stronie głównej wyszukiwarki można było przestawiona została grafika prezentująca bramę główną Biskupina.

Biskupin można zwiedzić również w ramach wirtualnej wycieczki w ramach Google street view. Polecamy również film o Biskupinie, który znajdziecie poniżej.

Zobacz też:

• Twierdza Kłodzko – perła architektury obronnej w Polsce
• Szlak Orlich Gniazd – piękne zamki wtopione w jurajskie skały
• Podziemia z okresu II wojny światowej w Polsce – tajemnicze miejsca
• Duchy polskich zamków – 10 nawiedzonych zamków, w których straszy
• Tajemnicze posągi na Wyspie Wielkanocnej


źródła: (1),(2),(3)