22 ciekawostki o Zamku Królewskim na Wawelu

Myśląc o zabytkach Krakowa, jednym z pierwszych, który przychodzi nam do głowy jest Zamek Królewski na Wawelu, który był sercem polskiej państwowości od zarania dziejów. Czy to za sprawą ziejącego ogniem jegomościa, czy za sprawą piękna, historii i bogactwa zamku, pewne jest, że warty jest odwiedzin.

Zamek Królewski na Wawelu to zabytek renesansowy i najsłynniejszy zamek w Polsce. Położony jest na Wzgórzu Wawel, w dzielnicy Stare Miasto. Otoczony jest murami obronnymi, u jego stóp płynie Wisła. Jest on kompleksem wielu kaplic, kościołów, i pięknych komnat, w których znajdują się liczne zabytki gromadzone przez wieki. Pełnił on funkcję rezydencji królewskiej i centrum politycznego od XI do XVI wieku. Od 1930r. stał się jednym z najważniejszych muzeów w Polsce .Jest też ważnym ośrodkiem konserwacji dzieł sztuki.

Czy na Wawelu straszy? Czym jest czakram wawelski? Jakie tajemnice skrywa Wawel? Sprawdź nasze ciekawostki o Zamku Królewskim na Wawelu.

#1. Dlaczego Wawel?

Geneza słowa Wawel pochodzić może od słów „wąwał” lub „wąwel”, co odnosić się może do geologicznej budowy skał wzgórza lub do oznaczenia „wyniosłości pośród mokradeł”. Było to bezpieczne miejsce dla ludności poczynając od paleolitu.

#2. Zamek Królewski na Wawelu – krótki rys historyczny

Mieszko I, pierwszy historyczny władca Polski, następnie Bolesław Chrobry i Mieszko II obrali Wawel na jedną ze swoich siedzib. W roku 1000 w Krakowie ustanowiono biskupstwo i zbudowano pierwszą katedrę na Wawelu. W wieku XIV i XV za panowania ostatnich Piastów i Jagiellonów min. Kazimierza Wielkiego, Władysława Jagiełły i jego żony Jadwigi, Zamek Królewski na Wawelu przeżywał szczególny rozkwit. W XVI wieku za panowania Aleksandra Jagiellończyka i Zygmunta I Starego zbyt już ciasny, gotycki zamek przekształcono w renesansową siedzibę, najwspanialszą w środkowej Europie z imponującym rozległym dziedzińcem, z kolumnowymi arkadami oraz wielkim dzwonem, na cześć króla nazwanego „Zygmuntem”.

#3. Zamek na Wawelu w czasie rozbiorów i wojen

Po III rozbiorze Polski w 1795 roku zamek został zamieniony na koszary armii austriackiej i funkcję tę pełnił także w XIX wieku. Wiele budynków i kościołów wyburzono. Wojsko opuściło Wawel w 1905 roku. W czasie drugiej wojny światowej swoją siedzibę na Wawelu miały władze Generalnego Gubernatorstwa z Hansem Frankiem na czele. Od 1905r. Wawel podlega stałemu odnawianiu na wskutek zniszczeń wojennych i niszczącej sile środowiska, w tym zanieczyszczonego powietrza.

#4. A jednak przeniesiono…

Kiedy Kraków, przez fakt koronowanie królów w Katedrze Wawelskiej odebrał stołeczność Gnieznu, stał się stolicą Polski, i był nią od 1320r. do 1609 (data symboliczna). Jako pierwszy w krakowskiej katedrze koronował się na króla Polski Władysław Łokietek w 1320 roku, a jego pochówek w 1333r.zapoczątkował w katedrze krakowskiej nekropolię polskich władców.

Kiedy tron polski objął Zygmunt III Waza, który jednocześnie był królem Szwecji, Kraków był dla niego zbyt odległym miastem. Zaczął on interesować się Warszawą, a jego decyzję o przeniesieniu się do Warszawy przyspieszył pożar Wawelu. W maju 1609 roku cały dwór przeniósł się do Warszawy i tam na stałe ulokował się ośrodek władzy Rzeczypospolitej, ale żadna konstytucja sejmowa tego nie przesądziła i Warszawa była stolicą na zasadzie siły faktów dokonanych. Tak naprawdę była stolicą Królestwa Kongresowego i miejscem koronacji na królów Polski carów rosyjskich. Ostatecznie można przyjąć, że stolicą stała się po 1918 roku.

#5. Wawelskie Arrasy

To jedna z ciekawszych kolekcji przechowywanych na Wawelu, prezentująca dekoracyjne tkaniny, zamówione przez króla Zygmunta Augusta w Brukseli w drugiej połowie XVI wieku. Pierwotnie było ich 170, do dzisiaj pozostało 138. Opowiadają historie biblijne, krajobrazowe i prezentują herby oraz królewskie inicjały. W czasie II Wojny Światowej zostały zdeponowane w Kanadzie. Do Polski wróciły w 1961 roku.

#5. Jan Matejko i Wawel

W 1882 roku, kiedy zamek przekazano cesarzowi Franciszkowi Józefowi I, Jan Matejko przekazał do rezydencji obraz „Hołd pruski”, który przedstawia hołd złożony przez Albrechta Hohenzollerna w maju 1525 r. na rynku w Krakowie Zygmuntowi I Staremu. Uwidacznia on wielkość Polski i sprawiedliwość jej królów.

#6. Skarbiec koronny

To z kolei 5 sal wystawowych prezentujących pamiątki po polskich królach m.in.: korony, berła, jabłka, precjoza, królewskie klejnoty, pantofelki koronacyjne Zygmunta Augusta, miecz koronacyjny królów Polski – Szczerbiec, miecz Zygmunta Starego (tzw. Miecz Zygmuntowski), szachy Zygmunta III, orzeł z zastawy króla Jana Kazimierza.

#7. Eksponaty orientalne

Wielu polskich królów było miłośnikami Orientu, stąd na Wawelu pokaźne zbiory egzotycznego tkactwa. Na Wawelu znajduje się najbogatsza kolekcja tkanin tureckich poza Turcją w Europie. W zbiorach jest też ceramika, dywany, i namioty tureckie. Część z nich przywieziona została m.in. spod Wiednia przez Jana III Sobieskiego po Odsieczy Wiedeńskiej.

#8. Groby Królewskie na Wawelu

W kryptach pod katedrą wawelską znajdują się groby królewskie, w których pochowano królów, wieszczów i polskich bohaterów narodowych. Krypt jest kilka, połączone są one korytarzami, co ułatwia zwiedzanie.

• Jako pierwsza utworzona została krypta św. Leonarda. Spoczywają w niej szczątki: króla Jana Sobieskiego, królowej Marii Kazimiery „Marysieńki”, króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, księcia Józefa Poniatowskiego, generała Tadeusza Kościuszki oraz generała i premiera Władysława Sikorskiego.

• Kolejna krypta należy do króla Stefana Batorego. To w niej znajduje się jego grobowiec. Ciało zostało złożone w cynowym sarkofagu, który kilkukrotnie był poddany renowacji.

• Krypta rodziny króla Władysława IV Wazy– spoczywają tu szczątki króla i jego żony w sarkofagu ze złoconej miedzi oraz szczątki czwórki ich dzieci.

• Krypta Zygmuntowska – to ją król Zygmunt Stary przeznaczył dla swojej rodziny. Oprócz szczątków króla Zygmunta II Augusta spoczywają tu szczątki dwóch jego żon – Anny Austriaczki i Anny Jagiellonki oraz ciało syna Aleksandra. W oszklonej urnie spoczywają tu również prochy króla Stanisława Leszczyńskiego. Kolejne trzy sarkofagi należą do: królowej Barbary Zapolya, królewny Anny Marii Wazównej oraz króla Augusta II Mocnego.

• Krypta Zygmunta Starego – znajduje się pod Kaplicą Zygmuntowską, gdzie w kamiennym sarkofagu spoczywa król Zygmunt I Stary ze swoim nowonarodzonym,zmarłym synem Olbrachtem.

• W krypcie Wazów spoczywają: król Zygmunt III Waza i jego żona Konstancja Austriaczka, kardynał Jan Albert Waza, królowa Ludwika Maria Gonzaga, król Jan Kazimierz Waza, królewicz Jan Zygmunt Waza. W ścianie tej krypty umieszczona jest urna z ziemią z Katynia oraz pamiątkowa tablica z okazji 50. rocznicy zbrodni katyńskiej.

• Krypta pod Wieżą Srebrnych Dzwonów – spoczywa w niej marszałek Józef Piłsudski, któremu zgodnie z jego wolą towarzyszy gliniana urna z ziemią z grobu matki Marii z Bilewiczów Piłsudskiej, pochowanej podobnie jak serce marszałka na wileńskiej Rossie. Piłsudski już za życia wyrażał chęć pochówku na Wawelu mimo tego, że religię traktował dość swobodnie, a wyznanie zmieniał w zależności od potrzeb. W testamencie pisał: „Nie wiem, czy mnie zechcą pochować na Wawelu. Niech!”. W przedsionku tej krypty, w sarkofagu pochowany jest prezydent Lech Kaczyński z żoną Marią, którzy 10 kwietnia 2010 roku zginęli w katastrofie lotniczej w Smoleńsku. Znajduje się tam również tablica upamiętniająca nazwiska wszystkich ofiar katastrofy i łacińska sentencja: „Corpora dormiunt, vigilant animae” – „Ciała śpią, dusze czuwają”.

• Krypta Wieszczów Narodowych – miejsce pochówku Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego, wybitnych poetów doby romantyzmu. Obydwu uznano za przywódców duchowych narodu w okresie niewoli. Z tego powodu uznano, że są godni spoczywania w nekropolii dawnych władców Polski. W krypcie upamiętniono poetę Cypriana Kamila Norwida oraz pianistę i kompozytora Fryderyka Chopina.

#9. Dzwon Zygmunt

To zdecydowanie najsłynniejszy dzwon w Polsce. Ufundowany przez króla Zygmunta I Starego zawdzięcza mu swoją nazwę. Przy okazji warto wspomnieć, że nazywanie go Dzwonem Zygmunta jest nieprawidłowe – jest to po prostu Dzwon Zygmunt 😉

Od 1521 do 1999 roku pozostawał największym dzwonem w Polsce – waży ponad 12 ton! Do jego uruchomienia potrzeba grupę 8-12 osób – są to dzwonnicy, którzy należą do Bractwa Dzwonników Wawelskich (w sumie do bractwa należy 30 osób). Co ciekawe zgodnie z tradycją zapoczątkowaną przez Zygmunta Starego, dzwonnicy po każdym dzwonieniu otrzymują zapłatę od proboszcza katedry wawelskiej, który jest ich przełożonym. Przy dobrej pogodzie jego bicie słychać z kilkunastu kilometrów. Legenda głosi, że pęknięcie serca dzwonu zwiastuje złe czasy dla Polski, a dotknięcie go ma z kolei przynieść szczęście.

#10. Z Francji na Wawel

Pod koniec XIX wieku w kryptach katedry Wawelskiej przygotowano miejsce dla Adama Mickiewicza, który zmarł na emigracji i pochowany został na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency niedaleko Paryża. O przeniesienie szczątków Mickiewicza starano się w Polsce blisko 30 lat. Kondukt pogrzebowy, który przeszedł krakowskimi ulicami zgromadził ogromne tłumy ludzi, chcących oddać hołd wielkiemu poecie.

Podobną, lecz nieco bardziej wyboistą drogę przebył pośmiertnie Juliusz Słowacki, który został pochowany na paryskim Cmentarzu Montmartre. Początkowo planowano sprowadzenie prochów poety w setną rocznicę jego urodzin. Udało się nawet założyć komitet obywatelski, zebrać fundusze i otrzymać zgodę od władz Francji na ekshumację i przewiezienie zwłok. Zgody na pochówek Słowackiego na Wawelu nie dał jednak biskup krakowski Jan Puzyna. Dopiero 14 czerwca 1927 roku ekshumowano szczątki poety na polecenie marszałka Józefa Piłsudskiego. Trumna z prochami trafiła do Polski na transportowcu ORP Willa, a następnie z Gdańska popłynęła do Warszawy na pokładzie statku „Mickiewicz” (po drodze statek zatrzymywał się w portach: Grudziądz, Toruń, Włocławek, Płock, Modlin, gdzie miejscowa ludność składała hołd prochom wieszcza). Transport z Warszawy do Krakowa kontynuowano pociągiem. 28 czerwca na dziedzińcu zamku na Wawelu odbyła się uroczysta ceremonia pogrzebowa, podczas której Józef Piłsudski wypowiedział następujące słowa: „W imieniu Rządu Rzeczypospolitej polecam Panom odnieść trumnę Juliusza Słowackiego do krypty królewskiej, bo królom był równy.”

#11. Klątwa Jagiellończyka?

Jednym z głównych elementów kaplicy wawelskiej jest nagrobek króla Kazimierza. Prawie 500 lat po jego śmierci, w 1973 roku zdecydowano się na otwarcie jego grobu i przebadanie szczątków. Pomysł ten nie spodobał się wielu badaczom, jednak wstępne badania wykluczyły jakiekolwiek ryzyko z tym związane. Okazało się jednak, że dopływ tlenu doprowadził do rozwoju uśpionych przez setki lat bakterii i grzybów. W ciągu 10 kolejnych lat zmarło aż 15 naukowców zaangażowanych w badania. Wkrótce zaczęły się pojawiać doniesienia, o klątwie Jagiellończyka – porównywano ją do klątwy Tutanchamona – po otwarciu trumny egipskiego faraona z 58 osób obecnych przy otwarciu jego grobu, osiem zmarło w ciągu 12 następnych lat.

#12. Pusty grób

Jeśli mieliście okazję odwiedzić katedrę na Wawelu, być może zwróciliście uwagę na okazały nagrobek Władysława III Warneńczyka znajdujący się pomiędzy filarami oddzielającymi nawę główną od północnej. Jest to tzw. cenotaf, czyli symboliczny nagrobek w którym nie ma ciała. Król Władysław III Warneńczyk poległ w bitwie pod Warną, a jego ciała nigdy nie odnaleziono.

#13. Zaginione insygnia koronacyjne królów Polski

W czerwcu 1794 roku wojska pruskie zajęły Kraków i Wawel. Kilka miesięcy później, w nocy z 3 na 4 października wywieziono do Berlina polskie insygnia koronacyjne. Skradziono wszystko, co miało wartość kruszcową. Kilka lat później, po przegranej wojnie z Napoleonem, król pruski Fryderyk Wilhelm III kazał rozbić i przetopić polskie regalia królewskie, a z pozyskanego złota i srebra wybito monety. Kamienie szlachetne i inne przedmioty, które nie były wykonane z drogocennych kruszców sprzedano.

#14. Kości w Katedrze Wawelskiej

Jeśli będziecie kiedyś na Wawelu, zwróćcie uwagę na kości znajdujące się nad wejściem do Katedry Wawelskiej. Wzmianki o nich pojawiły się już w XVI wieku. Niektórzy twierdzą, że mają działać jak talizman i chronić przed złymi mocami. Dawniej uważano, że mogą należeć do smoka wawelskiego, jednak badania przeprowadzone w 1937 roku dowiodły, iż są to kości walenia, mamuta i nosorożca włochatego. Legenda mówi, że gdy łańcuchy, w których mieszczą się kości zerwą się zawali się Katedra bądź nastąpi koniec świata. Skąd wzięły się na Waweli? Jedna z teorii mówi, że wykopano je z Wisły.

#15. Głowy w sali poselskiej

Sala Poselska znana także jako sala Pod Głowami to reprezentacyjna komnata krakowskiego zamku. Obradowała tu Izba Poselska w trakcie sejmów koronacyjnych, przyjmowano tu posłów, a ponadto odbywały się w niej sądy. Ozdobiona 194 rzeźbionymi głowami, które umieszczone były w kasetonach sala pojawia się w jednej z legend.

Podczas jednego z sądów, zmęczony wielogodzinnym posiedzeniem król Zygmunt August marzył o tym, by jak najszybciej rozstrzygnąć ostatnią ze spraw i udać się na odpoczynek. Wysłuchał więc zeznań tylko jednej ze stron, po czym wydał wyrok. Legenda głosi, że jedna z umieszczonych pod sufitem głów poruszyła się, otworzyła usta i rzekła: „Wyrok Twój królu nie jest sprawiedliwy!”. Zaskoczeni dworzanie czekali na reakcję króla, który rozkazał, by obie strony jeszcze raz przedstawiły swoje argumenty, po czym zmienił wyrok. Zuchwałość rzeźbionej głowy podobno tak rozzłościła króla, że następnego dnia nakazał by zasłonięto jej usta. Od tego momentu żadna z głów już nie ożyła, ani nie odezwała się, a król dbał o to, by zawsze wysłuchać obu stron i zawsze starał się rozstrzygać spory sprawiedliwie.

#16. Czakram wawelski

Kolejna ciekawostka o Zamku Królewskim na Wawelu również związana jest z legendą, według której na Wawelu znajduje się starożytny kamień, posiadający właściwości czakramu. Zwolennicy legendy o tajemniczym kamieniu, będącym źródłem niezwykłej energii twierdzą, że znajduje się on w XI-wiecznym kościele św. Gereona, którego pozostałości kryją się pod zachodnim skrzydłem zamku. Wawelski czakram miał być jednym z 7 magicznych kamieni rozrzuconych na 7 stron świata przez hinduskiego boga – Sziwę. Pozostałe znajdują się w Delhi, Mekce, Jerozolimie, Rzymie, Velehradzie, oraz w Delfach.

#17. Wawel na banknotach

Bank Emisyjny w Polsce, który powołano 15 grudnia 1939 roku odpowiadał za emisję waluty okupacyjnej pod tradycyjną nazwą złotego. Na rewersie banknotu o nominale 20zł pojawił się wówczas Wawel. Po raz kolejny, również na rewersie, Wawel (a dokładniej katedra) znalazł się na banknocie kolekcjonerskim wyemitowanym w 600. rocznicę urodzin Jana Długosza (2015 rok).

#18. Najstarszy zabytek architektury murowanej na Wawelu

Pozostałości rotundy z przełomu X i XI wieku to najstarszy zabytek architektury murowanej w obrębie wzgórza wawelskiego. Według archeologów kościółek w formie walca mógł pełnić funkcję kaplicy pałacowej, baptysterium, mauzoleum, lub nawet pierwszej katedry wawelskiej. Rotundę odkopano i zrekonstruowano na początku XX wieku. Co ciekawe tuż nad nią znajduje się kolejna budowla.

#19. Ogrody Królewskie na Wawelu

Od 2005 roku dla zwiedzających otwarta jest trasa turystyczna przez ogrody Królewskie. Według dokumentów, które przetrwały do naszych czasów założono je prawdopodobnie w XVI wieku, po pożarze wschodniego skrzydła zamku. Na tarasie górnym znajdowały się geometryczne klomby z bukszpanu, a w specjalnych skrzyniach dębowych uprawiano wówczas lecznicze zioła i przyprawy. Poniżej znajdowała się najprawdopodobniej część wypoczynkowa ogrodu, z altaną zwaną „Rajem” w części kwiatowo – ziołowej. Na tym samym poziomie znajdowała się również część ornamentowa oraz sad. Zachowane do dziś rachunki zamkowe wspominają ponadto o winnicy i ptaszarni.

#20. Duch Barbary Radziwiłłówny

Według kolejnej legendy, po komnatach Zamku Królewskiego na Wawelu snuje się duch Barbary Radziwiłłówny – żony króla Zygmunta Augusta, która zmarła zaledwie 4 lata po ślubie. Monarcha, ktróy był bardzo zakochany zwołał do Krakowa czarnoksiężników, którzy przywołają ducha jego ukochanej po to, by mógł ujrzeć ją jeszcze raz. Zadania podjął się słynny mistrz Twardowski. Pewnego dnia przyszedł do króla i kazał mu usiąść na krześle. Dodał przy tym, by pod żadnym pozorem nie wstawać z niego, gdy duch się pojawi – w przeciwnym wypadku mogło grozić mu śmiertelne niebezpieczeństwo. Gdy duch Barbary pojawił się, stęskniony król poderwał się z krzesła, by przytulić małżonkę. Twardowski odciągnął go, a po chwili zjawa zniknęła. Od tego momentu duch Barbary Radziwiłłówny przechadza się nocami po krakowskim zamku.

#21. Krótka historia Wawelu w stylu Gry o Tron

Wszystkim miłośnikom historii polecam poniższą animację, która przedstawia to, jak zmieniało się Wzgórze Wawelskie X do XVIII wieku. Jak pisze jego autor: „Jest to projekt animacji 3D, nie praca historyczna – chociaż starałem się jak najwierniej oddać prawdziwy rozwój wydarzeń, nie jestem historykiem i niektóre elementy mogły być niedokładne historycznie”.

#22. Dawno dawno temu, czyli legenda o smoku wawelskim

Pisząc o ciekawostkach związanych z Zamkiem Królewskim na Wawelu nie sposób pominąć legendę o smoku wawelskim, według której pod wawelskim wzgórzem żył smok, który pożerał ludzi. Dzielny szewczyk Skuba zabił barana, wypchał go smolą i siarka i podrzucił smokowi. Ten po zjedzeniu „smakołyku” miał pragnienie nie do ugaszenia. Pił wodę z Wisły, pił i pił, aż pękł. Wielka była radość krakowian, a ze skóry zabitego smoka szewczyk wykroił wiele par butów, które do dzisiaj można kupić w Sukiennicach. Tak więc smok stał się ikoną Krakowa i wawelskiego wzgórza, a jego rzeźba stoi u podnóża Wawelu i co chwila zionie gazowym ogniem. Żywy, podobno dzisiaj by nie przetrwał, bo wg złośliwych – żywił się tylko dziewicami.

Zobacz też:

• 16 ciekawostek o Krakowie, które mogą zaskakiwać
• 23 zaskakujące ciekawostki o Londynie
• Ciekawe miejsca w Polsce
• Zakopane – ciekawostki o zimowej stolicy Polski
• Ciekawostki o Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie


źródła: (1),(2),(3),(4),(5),(6),(7),(8),(9),(10)