16 ciekawostek o Krakowie, które mogą zaskakiwać

Kraków, dawna stolica Polski, jest jednym z najchętniej odwiedzanym przez turystów miastem w naszym kraju. W tej wielobarwnej metropolii panuje osobliwa atmosfera. Jest mnóstwo muzeów, teatrów, barów, restauracji, pomiędzy uliczkami kręci się tłum studentów. Barwna historia miasta obfituje w multum ciekawostek i liczne legendy. Poznajcie 16 z nich, które najbardziej nas zainteresowały.

1. Hejnał

Nasze zestawienie ciekawostek o Krakowie zaczynamy od krakowskiego hejnału, który rozbrzmiewa przez całą dobę co godzinę z wieży Mariackiej. Melodia grana w tonacji F-dur w cztery strony świata nagle urywa się. Legenda głosi, że podczas najazdu Tatarów trębacz zaczął wygrywać charakterystyczny akompaniament informując mieszkańców miasta o nadchodzącym zagrożeniu, został ugodzony strzałą z łuku i urwał melodię w pół tonu.

Tak – to nie była zaskakująca ciekawostka, bo zna ją każde dziecko, które chociaż raz odwiedziło Kraków. Być może zaciekawią Was kolejne fakty związane z hejnałem. Po pierwsze powyższa legenda została wymyślona przez Anielę Pruszuńską w latach 20. XX wieku. Podczas kolacji Eric Philbrook Kelly (amerykański dziennikarz, autor powieści dla młodzieży, wykładowca UJ) zapytał jej dlaczego melodia nagle się urywa. Pruszyńska na szybko wymyśliła legendę o tatarskiej strzale, a Kelly wspomniał o niej w swojej książce wydanej w 1928 pt. „Trębacz z Krakowa”.

Mimo wszystko krakowski hejnał ma długą historię – pierwsze wzmianki pochodzą z roku 1392, choć zapewne grany był wcześniej. Być może do Krakowa trafił za sprawą Andegawenów – 17 listopada w katedrze wawelskiej na króla Polski koronowany był przecież Ludwik Węgierski, który pochodził z rodu Andegawenów. W języku węgierskim słowo hajnal oznacza świt / pobudkę, a według źródeł grano go właśnie o świcie i o zmroku, by w ten sposób dać znak do otwarcia i zamknięcia miejskich bram. Hejnał informował również o pożarze lub zbliżającym się do bram wrogu.

Co jeszcze warto wiedzieć o hejnale mariackim? Do miejsca, z którego grany jest hejnał prowadzi 239 schodów. Hejnał z wieży bazyliki Mariackiej rozbrzmiewa w cztery strony świata: w stronę Wawelu (dla króla), w stronę wieży ratuszowej (dla władz miasta), w stronę Bramy Floriańskiej i Barbakanu (dla gości przybywających do Krakowa) i w stronę Małego Rynku (dla kupców, w innej wersji: dla komendanta straży pożarnej).

Ostatnia ciekawostka o krakowskim hejnale, związana jest z hejnalistami. Pierwszym w historii, znanym z imienia i nazwiska był Iwan Mikulski, który pojawił się na liście płac z 1629 roku. Od 3 pokoleń z wieżą mariacką związana jest z kolei rodzina Kołtonów. Po 33 latach grania, w październiku 2004 roku na emeryturę odszedł Jan Kołton, którego ojciec był hejnalistą przez 35 lat. Rodzinną tradycję kontynuuje natomiast syn Jana Kołtona.

2. Nóż w sukiennicach

Kolejna ciekawostka o Krakowie związana jest z sukiennicami i nożem, który tam się znajduje. Wiąże się z nim wiele historii. Jedna mówi, że nóż znajduje się tam ku przestrodze złodziejom. W przeszłości informował o tym, że miasto posiada swojego kata. Mógł służyć również do przycinania zawartości garnca.

Najbarwniejszą z historii jest legenda o braciach architektach, którym zlecona budowę wież kościoła Mariackiego. Jeden z braci z zazdrości, że drugiemu budowa szła szybciej i sprawniej, postanowił go zabić. Targany wyrzutami sumienia popełnił samobójstwo tym samym nożem. W sukiennicach znajduje się replika noża, która i tak wielokrotnie padała ofiarą złodziei. Gdzie podział się oryginał? Tego niestety nie wiadomo…

3. Kości w Katedrze Wawelskiej

Nad wejściem do Katedry Wawelskiej znajdują się trzy duże kości. Wiszą one tam od średniowiecza jako talizman chroniący przed złymi mocami. Dawniej wierzono, że należą do Smoka Wawelskiego, lecz według badań przeprowadzonych w 1937 są to kości walenia, mamuta i nosorożca włochatego. Legenda mówi, że gdy łańcuchy, w których mieszczą się kości zerwą się zawali się Katedra bądź nastąpi koniec świata.

Wzmianki o kościach znajdujących się na Wawelu po raz pierwszy pojawiły się z XVI wieku. Profesor Akademii Krakowskiej, Marcin Fox pisał o nich w liście do włoskiego uczonego Ulissesa Aldrovandima w 1583 roku. Wtedy jeszcze nie wiadomo było o nich zbyt wiele. Zagadkę częściowo rozwiązały wspomniane powyżej badania przeprowadzone w 1937 roku przez profesora UJ, Henryka Hoyer’a. Jak kości znalazły się na Wawelu? Jedna z hipotez mówi, że wykopano je z Wisły.

4. Zagaszacze do pochodni

Do XIX wieku po zapadnięciu zmroku ulice miast oświetlały pochodnie. Korzystali z nich nocni stróże oraz zwykli mieszkańcy do rozjaśnienia sobie drogi. Trudno jednak spacerować do momentu aż pochodnia zgaśnie, dlatego wymyślono zagaszacze do pochodni. Dzięki nim można szybko zgasić swoją „przenośną latarkę”. Te kamienne zaokrąglone bloki przetrwały w Krakowie do dziś.

5. Stopka królowej Jadwigi

Wspominałem już o Andegawenach przy okazji hejnału mariackiego. Kolejną ciekawostką związaną z Krakowem i rodem Andegawenów jest Stopka królowej Jadwigi. Legenda głosi, że orszak królowej wybrał się poza mury miasta, by przyjrzeć się budowie kościoła Karmelitów. Uwagę Jadwigi zwróciła zatroskana twarz jednego z kamieniarzy. W trakcie rozmowy okazuje się, że robotnik ma chorą żonę i martwi się o pozostawione bez opieki dzieci. Królowa Jadwiga poleciła ochmistrzyni zając się sprawą, a następnie oparła stopę na wilgotnym kamieniu i wręczyła zatroskanemu ojcu złotą klamrę z trzewika. Kamieniarz ścisnął klejnot w dłoni, a po chwili zerknął na głaz, na którym przed momentem stała królowa. Zobaczył jej ślad i chwycił za młot – ostrożnie wykuł wgłębienie przedstawiające wizerunek stopy królowej. Kamień umieszcza na zewnątrz muru, na pamiątkę. Spacerując ulicą Karmelicką w Krakowie zwróćcie uwagę na Stopkę Królowej Jadwigi, która znajduje się na fasadzie Bazyliki Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny.

6. Lajkonik

Brodaty jeździec w orientalnym stroju z charakterystyczną szpiczastą czapką ozdobioną koralami, zakończoną półksiężycem, który porusza się na sztucznym koniu nazwany jest Lajkonikiem. Jest to najpopularniejszy symbol Krakowa. Najczęściej możecie go spotkać w kolorowym pochodzie, który wyrusza ze Zwierzyńca na Rynek Główny, co roku w pierwszy czwartek po Bożym Ciele, w tzw. pochodzie Lajkonika.

Skąd wziął się lajkonik? Zacznijmy od legendy, która nawiązuje do tatarskich najazdów na miasto w XIII wieku. Tatarzy, którzy czynili w tej okolicy spore spustoszenie dotarli któregoś czerwcowego wieczora 1287 roku pod Kraków. By uniknąć walki nocą postanowili rozbić obóz w nadwiślańskich zaroślach, niedaleko wsi zwanej Zwierzyniec. Gdy Tatarzy usnęli, zostali zaatakowani przez wiślańskich żeglarzy zwanych włóczkami, którzy przyzwyczajeni do ciężkiej pracy nie przestraszyli się najeźdźców. Następnie włóczkowie przebrali się w tatarskie stroje, dosiedli tatarskich koni i wpadli do Krakowa. Mieszkańcy byli przerażeni, jedna po chwili włóczkowie zdjęli tatarskie stroje i opowiedzieli co się wydarzyło. Na ich cześć rada miasta wydała ucztę, a na pamiątkę tego wydarzenia raz do roku do Krakowa wjeżdżać będzie chan tatarski, na czele orszaku podkrakowskich włóczków.

Legenda, jak to legenda ma to do siebie, że nie zawsze pokrywa się z prawdą historyczną – podobnie jest w tym przypadku. Pierwsze pisemne wspomnienia o pochodzie Lajkonika pochodzą z 1738 r., a napady tatarskie na Kraków miały miejsce w XIII wieku. Czy zatem nikt nie wspomniał o tradycji przez ponad 300 lat? Niektórzy twierdzą, że zjawisko lajkonika jest nowe i powstało w końcu XVIII wieku, a być może zostało nawet całkowicie wymyślone i spreparowane przez pisarza Konstantego Majeranowskiego. To właśnie Majeranowski 9 czerwca 1820 roku opublikował w piśmie „Pszczółka Krakowska” artykuł pt. „Konik”, w którym po raz pierwszy pojawia się legenda o zwierzynieckich włóczkach, którą przytaczałem powyżej.

7. Wyspa Tatarska

Skoro wspomniałem o tatarach to muszę wspomnieć również o Wyspie Tatarskiej. Dziś Wisła płynie nieco inaczej niż kilkaset lat temu. W okolicy mostu Grunwaldzkiego aż do XIX wieku znajdowały się dwa koryta Wisły – tzw. Zakazimierka (obecne) oraz Stara Wisła. Na rozwidleniu znajdowała się zaś Wyspa Tatarska, na której serwowano najlepszego tatara w mieście – oczywiście żartuje 😉 Na wyspie znajdowało się więzienie dla tatarskich jeńców. Izolowano ich oraz wykorzystywano do różnych prac porządkowych. Gdy byli potrzebni ściągano ich do miasta, a gdy skończyli pracę wracali na wyspę.

8. Obwarzanek krakowski

Charakterystyczne pieczywo o spiralnym pierścieniowatym kształcie posypane solą, makiem lub sezamem to kulinarny symbol Krakowa. Produkowany z mąki pszennej, soli, wody, tłuszczu, cukru i drożdży. Produkt jest chroniony oznaczeniem geograficznym Unii Europejskiej. Sprzedawany na ulicznych, ruchomych straganach rozsianych głównie wokół centrum miasta.

Pierwsze pisemne wzmianki o obwarzankach pochodzą z XIV wieku. 2 marca 1394 roku w rachunkach dworu Władysława Jagiełly i Jadwigi zapisano: „Dla królowej pani pro circulis obrzanky 1 grosz”.

9. Lista Schindlera

Lista Schindlera to film nakręcony w 1993 roku przez Stevena Spielberga, zdobywca wielu prestiżowych nagród filmowych. Jest to dramat z II Wojny Światowej oparty na faktach. Wiele scen do filmu zostało zrealizowanych w jednej z krakowskich dzielnic – Kazimierz, który dawniej zamieszkiwała głównie społeczność żydowska (do tej pory na wielu kamienicach widnieje Gwiazda Dawida). W byłym obozie pracy, kamieniołomie Liban pozostały fragmenty dekoracji filmowych – betonowe macewy (żydowskie nagrobki).

10. Krakowskie kopce

Największe zagęszczenie kopców w Polsce znajduje się właśnie na terenie Krakowa. Cztery kopce: Krakusa, Wandy, Kościuszki i Piłsudskiego rozsiane są po różnych jego częściach. Dwa pierwsze noszą imiona postaci uznawanych za legendarne. Krakus był według ludowych podań założycielem miasta, Wanda zaś jego córką. Były to dawne miejsca kultu pogańskiego. Ze wszystkich kopców roztacza się malowniczy widok na panoramę miasta. Istnieje również piąty, najmłodszy i najmniejszy (7-metrowy) kopiec Jana Pawła II usypany na terenie Zgromadzenia Księży Zmartwychwstańców.

11. Nowa Huta

Niewiele osób wie, że jedna z socjalistycznych dzielnic – Nowa Huta, miała być konkurencyjnym miastem dla Krakowa i przyćmić jego blask. Zaprojektowana od podstaw, miała łączyć w sobie miasto idealne i miasto ogrodów. Wybudowana dla pracowników przemysłu metalurgicznego dynamicznie rozwijającego się po II Wojnie Światowej. Niezależność udało się jej zachować do 1951 roku, kiedy to włączono ją do Krakowa.

12. Szkieletor

Najwyższym budynkiem w Krakowie, wysokim na około 100 metrów jest biurowiec, przez mieszkańców nazywany „Szkieletor”. Miał być symbolem potęgi komunizmu, a stał się jego ośmieszeniem. Budowę rozpoczęto w 1975 roku, po czterech latach, ze względów ekonomicznych przerwano. Nie ukończono jej przez kolejne 40 lat! Przez długi okres czasu pełnił funkcję baneru reklamowego. W 2016 roku wrócono do odbudowy, którą zakończono w 2020 roku.

13. Najstarszy budynek w Krakowie

Około 700 lat ma najstarszy budynek mieszkalny w Krakowie, który przetrwał do naszych czasów. Kamienica znajdująca się pod adresem Świętego Krzyża 23 wchodziła dawniej w skład fortyfikacji obronnych. Budynek został odrestaurowany w 1909 roku, a wskutek podnoszenia się poziomu ulicy, niektóre okienka znajdują się obecnie około 1 metr poniżej drogi. W najstarszym krakowskim budynku mieszkalnym mieści się plebania położonego nieopodal kościoła św. Krzyża w Krakowie.

14. Latarnie umarłych

Latarnie umarłych wznoszono od XII do XIV wieku na terenach Francji, Niemiec, Austrii, Czech, oraz w Polsce. Powstawały w okolicy szpitala, lub na cmentarzach i miały informować wędrowców o zbliżaniu się do miejsca świętego, lub miejsca w którym obecna jest śmierć. Na terenie Krakowa zachowało się co najmniej kilkanaście takich obiektów, które przebudowano – najczęściej są teraz kapliczkami. Wiele z nich przeniesiono w nowe miejsce.

15. Skarb Wiślan

Pamiętacie zdjęcie krakowskich zagaszaczy do pochodni? Jedno z nich pochodziło z budynku przy ulicy Kanonicznej 9. Tymczasem pod adresem Kanoniczna 13, 8 maja 1979 roku odkryto prawdziwy skarb. Nie były to jednak sztabki złota, a stare płacidła (korzystano z nich zanim pojawiły się monety) z IX wieku! Znalezisko liczyło 4212 sztabek podobnych do siekierek – używano ich do płacenia za rozmaite towary. Najwyraźniej kilkaset lat temu ktoś je tam schował (znajdowały się w skrzyni, którą przysypano piaskiem i były bardzo starannie ułożone) i po nie nie wrócił.

Ile były warte kiedyś? 30 sztuk takich płacideł kosztował miecz, a 4212 spokojnie wystarczyłoby na zakup około 300-350 sztuk bydła! Znalezienie tego w czasach, gdy posługiwano się nimi do płacenia za towary, to jak szóstka w lotka 😉 Znalezisko znajduje się w Muzeum Archeologicznym Krakowa.

16. Krakowska krzywa wieża

Ostatnia ciekawostka związana z Krakowem dotyczy wieży Ratuszowej, która znajduje się na Rynku Głównym w Krakowie. Ta 70-metrowa konstrukcja, która ocalała ze zburzonego w 1820 roku ratusza odchyla się od pionu o 55 cm. Pierwsza wzmianka o tej budowli pochodzi z 1383 roku. Pamięta ona czasy, gdy w podziemiach znajdowała się tzw. Piwnica Świdnicka, serwująca (jak głosi tradycja) szczególnie smaczne piwo, podczas gdy za ścianą mieściła się średniowieczna izba tortur. Dziś krakowską Krzywa Wieża dostępna jest dla turystów, a z jej szczytu rozpościera się wspaniały widok na Kraków.

Lubisz ciekawostki? Zobacz też:

• Ciekawe miejsca w Polsce
• 14 ciekawostek o Krzywej Wieży w Pizie
• Jak powstał Krzywy Las koło Gryfina?
• Wieża Eiffla ciekawostki


źródła: (1),(2),(3),(4),(5),(6),(7),(8),(9),(10),(11),(12)