Co to jest i skąd się bierze deja vu?

Większość z nas przeżyła deja vu – nieodparte wrażenie, że pewna sytuacja już kiedyś się wydarzyła, że byliśmy w już wcześniej w miejscu, w którym jesteśmy pierwszy raz. Choć zjawisko to często traktowane jest jako dowód na istnienie poprzedniego wcielenia – reinkarnacji – to medycyna zjawisko to traktuje jako rodzaj paramnezji, czyli zaburzenia wspomnień. Skąd zatem bierze się deja vu?

Co znaczy deja vu?

Określenie deja vu wywodzi z języka francuskiego i dosłownie znaczy „już widziane”. Według naukowców występuje u około 60% społeczeństwa. Polega ono na tym, że mamy wrażenie, że doświadczyliśmy już pewnej sytuacji, choć doskonale zdajemy sobie sprawę, że nie mogło tak być, gdyż jesteśmy np. pierwszy raz w danym miejscu. W niektórych przypadkach osobie przeżywającej deja vu może także towarzyszyć przeświadczenie, że wie doskonale, co będzie się za chwilę działo.

Doświadczenie tego rodzaju paramnezji – zaburzenia wspomnień pamięci charakteryzuje się kilkoma cechami: pojawia się nagle i trwa zaledwie przez kilka sekund, nie można określić kiedy dokładnie w przeszłości miało miejsce przeżywane wydarzenie, uczucia dotyczy całej przeżywanej sytuacji – nie jednego przedmiotu lub osoby. Deja vu wciąż jest zjawiskiem dosyć tajemniczym, nawet dla naukowców. W przeszłości traktowane było jako zjawisko związane z reinkarnacją, lecz współcześnie poglądy na temat przyczyn tego doświadczenie są zgoła odmienne. Dokładne mechanizmy jego występowania nadal są w pewnym stopniu zagadką.

Deja vu jako objaw choroby

Choć paramnezje pojawić mogą się u każdej, nawet całkowicie zdrowej osoby, to naukowcy zaobserwowali pewne stany, którym towarzyszy tendencja do częstszego występowania zjawiska. Częstsze doświadczenie deja vu towarzyszy schorzeniom neurologicznym. Występowanie paramnezji bywa częścią aury migrenowej. Stanowi także jedno ze spektrum zaburzeń, które związane są z napadami padaczkowymi. Zygmunt Freud uważał, że mechanizmy psychologiczne prowadzące do tego zjawiska związane są z występowaniem nieuświadomionych wcześniej życzeń lub określona sytuacja wzbudza w człowieku jakieś fantazje. Deja vu próbowano także powiązać z chorobami psychicznymi – jednak okazało się ostatecznie, że nie ma jednoznacznego związku między deja vu a zaburzeniami lękowymi, czy schizofrenią.

Jeden element przenosi wrażenie na całość sytuacji

Psycholog dr Marcin Małecki przeprowadził badanie na grupie 200 osób, którego wynika, że do doświadczenia deja vu wystarczy jeden znany element, który sprawia, że odczucie odnosimy do całej sytuacji. Jako przykład naukowiec przytoczył wycieczkę na Bora-Bora. Jeśli wchodzimy pierwszy raz do pokoju hotelowego na wyspie, gdzie także jesteśmy pierwszy raz możemy odnieść wrażenie, że już kiedyś tu byliśmy – wszystko za sprawą np. lampy do złudzenia podobnej do tej, którą miała nasza babcia, czy też za sprawą obrazka na ścianie podobnego do innego, widzianego wcześniej.

Podobnie zjawisko deja vu tłumaczą Alan Brown z Southern Methodist University i Elizabeth Marsh z Duke University. Przeprowadzili oni eksperyment na grupie studentów – pokazali im zdjęcia budynków uniwersytetów – studenci mieli znaleźć na nich w ciągu jednej sekundy czarny lub biały krzyż. Nie mieli w tak krótkim czasie możliwości dokładnego przyjrzenia się fotografiom, jednak ich mózg zarejestrował krajobrazy w tle. Po tygodniu pokazano badanym zdjęcia kampusów, które były w tle fotografii z krzyżami. Studenci doświadczali wrażenia, że już tam byli, choć widzieli zdjęcia uniwersytetów, na których nie studiowali i nigdy wcześniej nie odwiedzili.

Deja vu jako mechanizm sprawdzający pamięć

Innym badaczem, który zajmował się tym zjawiskiem był Akira O’Connor. Zespół pod jego wodzą opracował sposób na wywoływanie fałszywych wspomnień. Doświadczenie polegało na podaniu osobie listy słów, które powiązane są z pewnym pojęciem: „kołdra”, „poduszka”, „noc”, „zmęczenie”, nie zostało jednak wspominane słowo „sen”, czyli takie, które spaja wszystkie wymienione skojarzenia. Badani zapytani zostali, czy usłyszeli słowo „sen” – odpowiadali, że nie – zgodnie z prawdą – odbierali jednak to słowo jako familiarne, czyli znane im wcześniej i doświadczali uczucia deja vu.

Eksperymentatorzy zbadali również, jak w chwili doświadczania deja vu reaguje mózg. Okazało się, że aktywna jest przednia część mózgu – odpowiadająca za podejmowanie decyzji. Akira O’Connor sformułował na tej podstawie tezę, że ta część mózgu sprawdza w ten sposób, jak funkcjonuje nasza pamięć – wysyła jednocześnie sygnał o konflikcie pomiędzy tym, czego mamy wrażenie, że doświadczyliśmy, a doświadczeniem rzeczywistym.

Zobacz też:

• 19 fascynujących ciekawostek na temat snu
• 15 najciekawszych złudzeń optycznych
• Egzotyczne owoce mało znane w Europie
• Polskie superfoods – 10 produktów o niezwykłych wartościach
• Tajemnice łaskotania: dlaczego mamy łaskotki i po co nam one?
• Jak rozpoznać kłamcę? 11 oznak, że ktoś próbuje cię okłamać
• Dlaczego ziewamy? Tajemnica ziewania rozwiązana


Źródła: (1),(2),(3),(4)