Ciekawostki o gladiatorach

Jednym z pierwszych skojarzeń dotyczących starożytnego Rzymu w wielu przypadkach jest Koloseum, które w czasach swojej świetności było areną walk gladiatorów. Na ich temat krąży wiele legend i mitów, które dziś postaram się rozwikłać.

1. Gladiatorzy nie zawsze byli niewolnikami

Nie wszyscy gladiatorzy, którzy występowali w Koloseum byli niewolnikami. Mimo iż początkowo większość z nich stanowili jeńcy i niewolnicy z podbitych terenów, to sytuacja zmieniła się w okolicach I wieku naszej ery. Coraz częściej do walk zgłaszali się byli żołnierze, patrycjusze, czy nawet senatorowie, którzy w nadziei na zdobycie sławy i pieniędzy zapisywali się do szkół gladiatorów.

2. Walka gladiatorów na pogrzebie

Wielu historyków twierdzi, że walki gladiatorów rozpropagowano na pogrzebach bogatych szlachciców. Gdy umierał wybitny arystokrata, jego rodzina organizowała walki między niewolnikami lub skazanymi więźniami. Był to dość dziwny sposób na pochwałę cnót, którymi zmarły wykazał się za życia. Dla mieszkańców starożytnego Rzymu tego typu zawody były prymitywnym substytutem ludzkich ofiar. Warto przy okazji wspomnieć, że Rzymianie wierzyli w fakt, iż ludzka krew pomaga oczyścić duszę zmarłego. Pojedynki gladiatorów na ceremoniach pogrzebowych zostały spopularyzowane przez Juliusza Cezara, który zorganizował walki setek gladiatorów na cześć zmarłego ojca i córki.

3. Rodzaje gladiatorów

Dość często w produkcjach filmowych gladiatorzy przebrani są w strój rzymskiego legionisty. Nie jest to prawdą – tego rodzaju strój był zakazany. Gladiatorzy podzieleni byli za to na grupy, ze względu na rodzaj broni i stroju.
• „Thraeces” i „murmillones”, którzy walczyli mieczem i tarczą byli najpopularniejszą grupą
• „Ekwici” to z kolei gladiatorzy walczący konno
• „Essedarius” to gladiator, który walczył z bojowego wozu, zaprzężonego w dwa konie. Wozem powoził nim woźnica, a gladiator walczył za pomocą oszczepu i łuku. Ponadto miał do dyspozycji miecz.
• „Dimachaerus” władał dwoma mieczami lub sztyletami. Cechą charakterystyczną był brak hełmu. Jego ramiona i nogi chroniły bandaże i nagolennice.
• „Retiarius” to typ gladiatora, który stał się popularny pod koniec I wieku naszej ery. Wyposażony był w długi trójząb i siec rybacką (którą zarzucał na rywala) przywiązaną do nadgarstka.
• Andabata to gladiator, który walczył w hełmie pozbawionym otworów na oczy, przez co atakował na ślepo
• „Gal uzbrojony był w długi miecz i ciężki pancerz.
• „Murmillo” wyposażony był w charakterystyczny hełm z dużym metalowym grzebieniem na czubie.
• „Hoplomachus” to gladiator z czasów cesarstwa rzymskiego, który osłaniał się zamkniętym hełmem z wysokim grzebieniem i prostokątną tarczą. Do dyspozycji miał również prosty miecz.

4. Walczyły również kobiety

Historycy nie są pewni kiedy kobiety po raz pierwszy wystąpiły jako gladiatorki, ale już w I wieku naszej ery brały udział w walkach. Wojowniczki nie były jednak traktowane poważnie w patriarchalnej kulturze rzymskiej – np. cesarz Domicjan lubił oglądać walki gladiatorek z karłami. Marmurowa płaskorzeźba z okolic II wieku naszej ery przedstawia walkę między dwiema kobietami: „Amazonką” i „Achillią” – napis na rzeźbie mówi, że walczyły do ​​honorowego remisu. Około 200 roku naszej ery cesarz Septymiusz Sewer zakazał walk z udziałem kobiet.

5. W inscenizowanych walkach brali udział cesarze

Organizowanie walk gladiatorów było dla władców sposobem na zdobycie miłości ludu, ale kilku poszło o krok dalej i faktycznie wzięło udział w walce. Na arenie wystąpili m.in. Kaligula, Tytus i Hadrian, jednak wszystko było ściśle zaplanowane. Cesarz Kommodus, który doskonale władał włócznią często popisywał się swoimi umiejętnościami zabijając niedźwiedzie i pantery z bezpiecznej, podniesionej platformy. Eliusz Lampridiusz w zbiorze Scriptores Historiae Augustae (łac. pisarze historii cesarskiej) podaje, że Kommodus stoczył 735 walk w charakterze gladiatora podczas swojego panowania i 365 walk za życia Marka Aureliusza. Liczby te, chociaż wydają się przesadzone, mogą być prawdą – musimy jednak pamiętać, że jako cesarz Kommodus nie mógł po prostu takiej walki przegrać. Postać Kommodusa możecie kojarzyć z filmu „Gladiator” Ridleya Scotta. Zagrał go Joaquin Phoenix.

6. Gladiatorzy rzadko walczyli ze zwierzętami

Koloseum i inne rzymskie areny są często kojarzone z makabrycznymi walkami ze zwierzętami. Gladiatorzy rzadko z nimi walczyli, gdyż tego typu walki zarezerwowane były dla „venatores” oraz „bestiarii”. Byli to wojownicy, którzy specjalizowali się w walkach z dzikimi zwierzętami. Walczyli ze wszystkim, od jeleni i strusi po lwy, krokodyle, niedźwiedzie, a nawet słonie.

Walki ze zwierzętami były zazwyczaj wydarzeniem otwierającym igrzyska. Wielka rzeź zwierząt miała miejsce np. z okazji otwarcia Koloseum. Podczas trwającej 100 dni ceremonii zabito około 9000 zwierząt! Kolejna, większa miała miejsce podczas 123-dniowego festiwalu, który zorganizował cesarz Trajan w II wieku naszej ery – zginęło wówczas aż 11000 zwierząt!

7. Niektórzy gladiatorzy zorganizowali się w „związki zawodowe”

Gladiatorzy uważali się za swego rodzaju bractwo, a niektórzy organizowali się w związki z wybranymi przywódcami i bóstwami-opiekunami. Gdy gladiator poległ w czasie walki związek zapewniał organizację pogrzebu oraz dbał o to, by na grobie znalazł się odpowiednia inskrypcja honorującą jego osiągnięcia na arenie. Jeśli zmarły miał żonę i dzieci, związek dbał o to, by rodzina otrzymała odszkodowanie.

8. Gladiatorzy i słynny gest „kciuk w dół”

Jeśli gladiator został ciężko ranny lub rzucił broń w wyniku porażki, jego los pozostawał w rękach widzów. W walkach odbywających się w Koloseum, ostatnie słowo w kwestii tego, co się z nim stanie należało do cesarza. Władcy i organizatorzy walk pozwalali jednak podjąć decyzję widzom. W filmach często można zaobserwować rozentuzjazmowany tłum pokazujący kciuki skierowane w dół, co miało oznaczać śmierć dla pokonanego gladiatora. Okazuje się, że nie jest to do końca trafne. Niektórzy historycy uważają, że gestem oznaczającym śmierć mogły być w rzeczywistości kciuki uniesione do góry. Zaciśnięta pięść z dwoma wyciągniętymi palcami, kciuki w dół, czy machanie chusteczką miały z kolei oznaczać litość. Niezależnie od tego, jakiego gestu używano, towarzyszyły mu donośne okrzyki „puść go!” lub „zabij go!”. W większości przypadków pokonany gladiator otrzymywał prawo łaski. Tłum skazywał na śmierć tych, którzy walczyli tchórzliwie lub nieumiejętnie.

9. Nie zawsze walczyli na śmierć i życie

Hollywoodzkie filmy często przedstawiają walki gladiatorów jako krwawe potyczki, które kończyły się śmiercią jednego z walczących. Jak to zwykle z filmami bywa, nie jest to do końca prawda. Zazwyczaj przeciwnicy dobierani byli tak, by walka była jak najbardziej wyrównana (gladiatorzy mieli podobne warunki fizyczne i doświadczenie), a nad wszystkim pieczę sprawowali sędziowie, którzy mogli przerwać pojedynek w momencie, gdy jeden z uczestników został poważnie ranny. Gladiatorzy byli kosztowi w utrzymaniu, wyżywieniu oraz szkoleniu, dlatego też ich promotorzy nie chcieli ich niepotrzebnie zabijać. Trenerzy uczyli ich jak ranić, ale nie zabijać przeciwników. Niemniej jednak życie gladiatora było zwykle dość krótkie – większość z nich nie dożyła nawet 20 lat. Historycy szacują, że w jednej na pięć lub jednej na dziesięć walk jeden z walczących ginął.

10. Szkoły gladiatorów

Na terenie Imperium Rzymskiego znajdowało się około 100 szkół dla gladiatorów. Większość z nich składało się z dużego placu treningowego, baraków i trybun, na których zasiadali widzowie i łowcy talentów. Przed rozpoczęcie nauki w szkole kandydat musiał przejść badania lekarskie i złożyć uroczystą przysięgę. Następnie podpisywał kontrakt, który określał ile walk stoczy, ile pieniędzy zarobi za wygraną, oraz jakiej broni będzie używał. Największą i najlepszą szkołą była rzymska Ludus Magnus znajdująca się tuż obok Koloseum.

11. Skazańcy

Na mocy wyroku do szkół gladiatorów trafiali również skazańcy, dla których karą była właśnie konieczność uczestnictwa w walkach. Po trzech latach skazaniec otrzymywał tzw. drewniany miecz, który symbolizował uwolnienie od kary występowania w walkach na arenie (ale nie zwolnienia ze szkoły gladiatorów). Dzięki temu gladiator nie był już zmuszany do walki. Pełną wolność uzyskiwali dopiero po pięciu latach – wówczas nagradzani byli białą wełnianą czapką symbolizującą wolność.

12. Dieta gladiatorów

Antropologiczne badania kości gladiatorów, których szczątki wydobyto z cmentarzyska gladiatorów Efezie potwierdziły to, o czym pisano w tekstach z czasów rzymskich – gladiatorzy jadali głównie po wegetariańsku. Ich dieta składała się przede wszystkim z ziaren zbóż i roślin strączkowych (cieciorki, grochu, fasoli i soczewicy). Co ciekawe w literaturze opisującej tamte czasy można było trafić na wzmianki o napoju zawierającym popiół. Badanie przeprowadzone przez Uniwersytet Medyczny w Wiedniu w 2014 roku potwierdza ten fakt! „Popioły roślinne spożywano najwyraźniej po to, by wzmocnić ciało po ogromnym wysiłku fizycznym i przyspieszyć gojenie kości” mówił główny autor badania Fabian Kanz.

13. Opieka medyczna

W każdej renomowanej szkole dla gladiatorów zatrudniano lekarzy i masażystów, którzy zajmowali się nimi po treningach i walkach. Jednym z najsłynniejszych lekarzy pracujących z wojownikami był Galen z Pergamonu, który w późniejszym czasie został lekarzem na dworze cesarza Marka Aureliusza. Galen nie tylko sam przygotowywał leki, leczył ich rany i przygotowywał dla nich urozmaiconą dietę, przeprowadzał skomplikowane zabiegi chirurgiczne, lecz również dążył do poznania anatomii człowieka poprzez przeprowadzanie sekcji zwłok. Podczas jego pracy z gladiatorami (pomiędzy 158 i 161 rokiem naszej ery) zmarło zaledwie 2 gladiatorów – za kadencji jego poprzednika aż 60. Co ciekawe jego sposoby opracowywania lekarstw z surowców roślinnych, zwierzęcych i/lub mineralnych obowiązywały w zachodniej Europie przez 1500 lat po jego śmierci.

14. Spartakus – najsłynniejszy gladiator

Spartakus to prawdopodobnie najsłynniejszy rzymski gladiator. Twardy wojownik, który stanął na czele największego i najgroźniejszego w historii Rzymu powstania niewolników, w którym wzięło udział od 60 do 100 tys. powstańców (niewolników i gladiatorów). Niewiele wiadomo o nim poza wydarzeniami wojennymi, a zachowane relacje historyczne są czasami sprzeczne. Wszystkie źródła zgodnie podają jedna, że Spartakus był gladiatorem i znakomitym dowódcą wojskowym. Zginął w bitwie nad rzeką Silarus w 71 p.n.e. Jego ciała nigdy nie odnaleziono.

Ponieważ Spartakus na przestrzeni wieków stał się symbolem sprawności fizycznej i siły, to właśnie od jego imienia pochodzi nazwa zawodów sportowych – spartakiada. Ponadto wiele klubów sportowych (m.in Spartak Moskwa, Spartak Kijów, Spartak Iwano-Frankiwsk, czy Spartak Sofia) użyło w nazwie jego imienia.

15. Gladiatorzy często stawali się celebrytami

Mimo, że rzymscy historycy często uważali gladiatorów za niecywilizowanych brutali, to zdobyli oni ogromną sławę wśród niższych klas. Portrety gladiatorów zdobiły ściany w wielu miejscach, dzieci bawiły się figurkami wykonanymi z gliny, a najsłynniejsi wojownicy polecali produkty – tak jak współcześni sportowcy. Wiele kobiet spinki do włosów i inną biżuterię zanurzoną we krwi gladiatorów, a niektóre mieszały ich pot (uważany wówczas za afrodyzjak) z kremami do twarzy i innymi kosmetykami.

16. „Gladiator” Ridleya Scotta

Wyprodukowany w 2000 roku film „Gladiator” w reżyserii Ridleya Scotta jest jedną z najbardziej znanych produkcji filmowych dotyczących gladiatorów. Inspiracją do nakręcenia filmu był między innymi obraz Jean-Léon Gérôme z 1872 pod tytułem „Pollice verso”. W filmie poza postaciami historycznymi (cezar Marek Aureliusz czy jego syn Kommodus), pojawiają się również postacie fikcyjne – m.in. Juba, oraz generał Maximus grany przez Russell Crowe’a (ma on jednak kilka pierwowzorów historycznych). „Gladiator” zarobił około 460 milionów dolarów, przy budżecie wynoszącym 103 miliony dolarów.

17. Koniec walk gladiatorów

Prawdopodobnie pod wpływem rozpowszechnienia chrześcijaństwa na terenie Imperium Rzymskiego zakazano walk gladiatorów. Oficjalny akt zakazujący wydał cesarza Konstantyn Wielki w 326 roku n.e. Mimo wszystko na wschodzie cesarstwa krwawe pojedynki toczone były aż do 681 roku.

Zobacz też:

• Starożytne cywilizacje, które zniknęły w niewyjaśnionych okolicznościach
• Imperium Mongolskie – podboje Dżyngis Chana
• Top 10 – najstarsze cywilizacje starożytne
• Top 16 ciekawostek o starożytnym Rzymie
• Epidemia tańca – jedna z najdziwniejszych epidemii w historii


źródła: (1),(2),(3),(4),(5),(6),(7),(8)