Eskimosi. Gdzie żyją? Kim są? Ciekawostki, informacje i fakty o ludziach północy

Z czym kojarzy Ci się słowo Eskimos? Większość z nas odpowie, że słowo to kojarzy mu się Grenlandią i z opatuloną od stóp do głów postacią kobiety lub mężczyzny. Jakie tajemnice kryją za sobą mieszkańcy najzimniejszych terenów na kuli ziemskiej? O tym przekonasz się poniżej.

Eskimosi czy Innuici?

Wielu Eskimosów potocznie przyjętą nazwę określającą ich lud uważa za znieważającą i obraźliwą. Słowo Eskimos zostało powszechnie przyjęte i wprowadzone do mowy potocznej jednak prawdziwa nazwa określająca mieszkańców wiecznej zmarzliny brzmi Innuici. Samo słowo „Eskimos” wywodzi się z języka duńskiego lub francuskiego i oznacza: „jedzący mięso” lub „chodzący na rakietach śnieżnych” – wśród naukowców trwa odwieczny spór, które z tłumaczeń jest bardziej precyzyjne. Jedno jest pewne – jeśli nie chcesz urazić rdzennych mieszkańców obszarów arktycznych i subarktycznych używaj wobec nich określenia Innuici.

Gdzie mieszkają Eskimosi?

Na świecie żyje około 150 000 Eskimosów, lub jak już wspomniałem Innuitów. Ludność ta zamieszkuje północne wybrzeża Ameryki Północnej – od Zatoki Św. Wawrzyńca po Alaskę (bez południowo-zachodniego wybrzeża Zatoki Hudsona) i północno-wschodnią część Syberii, a także południowe wybrzeże Grenlandii. Pierwsi mieszkańcy pojawili się na tych obszarach już 4.5 tysiąca lat temu, kiedy to praprzodkowie Innuitów zostali wyparci ze swoich terenów przez plemiona azjatyckie i wędrowali na północ w miarę ustępowania lodowców. Tam przekroczyli Cieśninę Beringa i ostatecznie dostali się na Alaskę. Archeolodzy informują, że ślady po odnalezionych obozowiskach mówią, że z Alaski przedostawali się oni stopniowo do brzegów morza polarnego, zamieszkując przy tym tereny Archipelagu Arktycznego. Na tym nie poprzestali i zawędrowali aż na Grenlandię. Największą populacja żyje w Kanadzie (65 000), na Grenlandii (50 000) oraz na Alasce (35 000).

Eskimosi – przystosowanie do życia w ciężkich warunkach

Natura na przestrzeni lat przystosowała Innuitów do życia w trudnych warunkach jakie oferuje im daleka Północ. Ludność ta jest krępa i niska – drobna sylwetka pozwala na wykonanie przez serce mniejszej pracy, aby utrzymać ciepło. Ponadto części ciała narażone na działanie zimna: twarz, stopy i dłonie mają szybszy przepływ krwi niż u Europejczyków. Spłaszczony nos pozwala na lepsze ogrzanie powietrza przed dotarciem do płuc.

Dzięki genom przekazywanym od wieków z pokolenia na pokolenie Innuici bardzo dobrze radzą sobie ze stosowaniem diety bogatej w mięso, która dla przeciętnego Europejczyka byłaby niezdrowa. Wątroba Eskimosa jest nieco większa, a przez to bardziej wydajna i dochodzi w niej do zamiany białek w węglowodany, których to w diecie mięsnej brakuje.

Co jedzą Eskimosi?

Warunki atmosferyczne, w których żyją nie pozwalają na uprawę roli, dlatego też od małego Eskimosi uczeni są sztuki łowiectwa i rybołówstwa. Wprawdzie ich dieta ewoluowała na przestrzeni lat w wyniku lepszej dostępności do sklepów, ale ich tradycyjna dieta budzi wśród współczesnych dietetyków i specjalistów w zakresie żywienia wiele kontrowersji. Otóż typowa dieta eskimoska opierała się wyłącznie na różnego rodzaju mięsie, zazwyczaj surowym, do którego od czasu do czasu spożywano wodorosty i jagody. Mięso pochodziło głownie z morsów, fok, narwali, karibu, ptaków i ryb. Czasami do menu wkradł się większy okaz w postaci niedźwiedzia polarnego.

Mówiąc o diecie Innuitów mamy do czynienia z tak zwanym „Paradoksem Innuitów”– powszechnie uważa się, że spożywanie dużej ilości mięs jest przyczyną wielu śmiertelnych chorób, natomiast Innuci są jednymi z najzdrowszych ludzi na świecie. Jednym z ich ulubionych dań jest „mattak”, czyli pokrojone kawałki tłuszczu walenia, którego spożywa się razem ze skórą. Spora część Eskimoskiej ludności poluje również na karibu (renifery tundrowe), na które czyhają podczas ich wędrówki na wypas. Podczas takiego wypadu wprawiony myśliwy może upolować nawet kilkanaście sztuk tego zwierzęcia, co wystarczy dla całej rodziny na kilka następnych miesięcy.

Eskimosi – wynalazki

Życie w trudnych warunkach, na terenach pokrytych śniegiem zmusiło Eskimosów do wyspecjalizowania się w sztuce polowania na zwierzynę, a by sztuka ta stała się łatwiejsza wynaleźli kilka przedmiotów. W ten sposób powstał między innymi pomysł na kajak. Konstrukcja tej jednoosobowej łódki została wynaleziona przez przodków Eskimosów, czyli przez ludność zwaną kulturą Thule. Drewniany szkielet kajaku pokryty był skórą foki, która jest nieprzemakalna. Używano go do polowań na morsy i białuchy, które to odbywały się na otwartych wodach Grenlandii i polarnych wyspach.

Do polowania na większe zwierzęta, takie jak na przykład wieloryby zbudowano umiaki – czyli duże, stabilne łodzie o skórzano-drewnianej konstrukcji. Do polowań nie wystarczyłaby tylko i wyłącznie łódka. Potrzebne było również narzędzie. Wynaleziono więc harpun z odczepianym ostrzem. Jego ostrze wbijające się w bok zwierzęcia przymocowywano dodatkowo sznurem do napełnionych powietrzem skór fok, dzięki czemu ofiara nie mogła uciec.

Tradycyjny strój Innuitów

Pogoda nie jest przyjacielem Eskimosa. Musiał on sam przystosować siebie i swój ubiór do tego, by poradzić sobie w trudnych warunkach atmosferycznych. Jedyne co mógł zrobić w takich warunkach to polować. Z polowań czerpano nie tylko pożywienie ale również materiały potrzebne do wytworzenia odzieży. Tradycyjny eskimoski strój można byłoby porównać do pancerza:
• Kamizelka pokryta była płytami zrobionymi z kości – zazwyczaj były to zęby morsa, natomiast pasy surowej skóry otrzymywały zbroję przy ciele.
• Obuwie natomiast wykonywano z foczej skóry i składało się z części wewnętrznej (włosem do ciała) i zewnętrznej (włosem na wierzch). Co więcej skóra fok jest nieprzemakalna, bardzo dobrze utrzymuje ciepło i nie ślizga się na lodzie.
• Jeśli Innuici chcieli mieć „ciche” , myśliwskie obuwie to wykonywano je ze skóry niedźwiedzia.
• Bieliznę stanowiły zszyte ze sobą ptasie skórki, które zakładane były miękką częścią do wewnątrz.
• Na bieliznę nakładano anorak i spodnie z białego niedźwiedzia zimą, a latem z foczych skór i reniferów tundrowych. Anorak to parka sięgająca do kolan, wkładana była przez głowę, która to posiadała kaptur obszyty futrem. Kobiecy kaptur był dodatkowo powiększony ponieważ często służył do noszenie w nim niemowląt.

W trakcie zimy ubierano dwie kurtki – parkę letnią z włosem ułożonym do wewnątrz i parkę zimową z włosem na zewnątrz co zapewniało podwójną izolację. Latem, gdy temperatura dochodziła do + 10 stopni C obywano się bez górnych części ubioru. Wszystkie części garderoby szyto ze specjalnie wyprawionych skór.

Broń

Pomimo tego, że obcowanie z innymi kulturami dało Innuitom dostęp do nowoczesnej broni to oni pozostawali przy tradycji. Ich broń wykonana była z drewna, kamieni i upolowanych zwierząt. Najbardziej popularną bronią były noże wykonane z kości i harpuny. Łuki tworzone były z kości, ścięgien i skóry. Również kobiety miały swoją broń. Było to Ulu, czyli duży, ostry i zakrzywiony nóż, którego używały głównie do rozcinania zmrożonego mięsa. Broń mężczyzn zwana była natomiast kakivak. Była to trzytorowa włócznia, która podczas ataku jednym ostrzem przebijała cel, a pozostałe dwa blokowały ofiarę i uniemożliwiały ucieczkę. Ostrza w broni były ząbkowane i ostre tak aby rozedrzeć ofiarę i zabić.

Jakimi językami mówią Inuici?

Inuici mówią językami z grupy eskimo-aleuckiej. Wśród nich można wyróżnić:
• Inuktitut – używany w Kanadzie
• Inupiaq (Unupiaq) – używany na Alasce oraz w Kanadzie
• Kalaallisut (grenlandzki) – oficjalny język Grenlandii
• Yupik środkowej Alaski
• Pacific Gulf Yupik – jest używany na Alasce
• Yupik syberyjski – używany na Syberii, Alasce oraz w Kanadzie

Co ciekawe wszystkie te języki są podobne do siebie, dzięki czemu Inuici ze wszystkich grup są w stani3 porozumieć się ze sobą.

Igloo

Poza charakterystycznym wyglądem Eskimosa jego nieodzownym znakiem rozpoznawczym jest igloo. Igloo to „obiekt” w kształcie kopuły, który zbudowany jest ze śnieżnych bloków. Specyficznym elementem igloo był długi korytarz zwany łapaczem chłodu, który prowadził do jednej izby. Wbrew powszechnym stwierdzeniom nie jest to dom Eskimosa, a jedynie tymczasowe schronienie na czas polowania. W obecnych czasach Innuici żyją w „trwałych” domach, które budowane są w tym samym stylu co igloo. Wykonywane są one z drewna połączonego ze skórą wielorybów i fok. Materiał użyty do budowy domu zmienia się w zależności od miejsca w jakim ma powstać budowla, gdyż o życiu Eskimosów od wieków decydowało to, co ich otaczało.

Pocałunek Eskimosów

Eskimosi aby okazać sobie miłość pocierają się nosami. Jest to odpowiednik powszechnie znanego w naszej kulturze „całowania się”. Co jest powodem zamiany tradycyjnych pocałunków na pocieranie się nosami? Odpowiedź jest niezwykle prosta. Stoi za tym oczywiście mróz. Pocałunek Eskimosów nazywany jest „kunik” i w kulturze eskimoskiej jest czymś w rodzaju intymnego powitania. Wygląda to jak pocieranie się nosami, ale w rzeczywistości jest to obwąchiwanie policzków i włosów, gdyż to właśnie w policzkach znajdują się gruczoły zapachowe. Taka czynność ma na celu szybkie przypomnienie się osobie, której nie widzieliśmy przez dłuższy czas za pomocą zapachu. „Pocałunek” ten uważany jest za bardzo intymny gest i zazwyczaj nie odbywa się w miejscu publicznym.

Społeczność Eskimosów

Kolejnym przystosowaniem Eskimosów do życia w trudnym rejonie jest specyficzna struktura społeczna. Ludność ta żyje w społecznościach składających się z kilkudziesięciu osób (nawet 100). Nie ma wśród nich pojęcia wódz i własność (oprócz Eskimosów żyjących w obfitych terenach Alaski, którzy to zachowali tradycyjną strukturę plemienną). Istnieje za to postać szamana – to człowiek, który zgromadził sporo majątku i może sobie pozwolić na utrzymanie większej liczby żon. Wielożeństwo stanowiło symbol dobrego myśliwego, gdyż nie każdy mógł sobie pozwolić na utrzymanie kilku osób. Egalitaryzm wśród Eskimosów objawiał się licznymi braterstwami i adopcjami dzięki, którym można było liczyć na pomoc podczas głodu w wyniku nieudanego polowania, czy połowu. Za złamanie zasad panujących w społeczności można było być z niej wykluczonym i odtąd trzeba było wieść życie samotnie.

Zagrożenia

Zmieniający się klimat i często bezmyślna działalność drugiego człowieka doprowadziły do coraz większej liczby zanieczyszczeń, która dociera wraz z wiatrem i prądami do Arktyki. Powodują one skażenie lądu i morza co stanowi zagrożenie dla dalszego życia Innuitów. Ponieważ ich życie uzależnione jest od tego co dam im natura, w takich skażonych wodach ciężko o dobrą jakość pożywienia. Nie wykluczone jest to, że w ciągu kilku, kilkunastu lat ludność Innuicka będzie musiała znowu wyruszyć w drogę w poszukiwaniu pożywienia i schronienia, gdyż to co znajdą do około nie będzie nadawało się do spożycia.